کاشت و پرورش درخت زیتون

نهال زيتون در اكثر استانهاي كشور كاشته مي شود و هم اكنون سطح زير كشت آن در كشور حدود يكصد هزار هكتار مي باشد . درخت زيتون گياهي نيمه گرمسيري مي باشد و در مناطقي كه خطر يخبندانهاي شديد زمستانه وجود نداشته باشد ميتوان اقدام به كاشت آن نمود. زيتون درختي هميشه سبز با نام علمي  olea  europaea و از خانواده oleaceae و از قديمي ترين گياهان منطقه مديترانه و بويژه خاورميانه است و ساكنين مناطق حاشيه درياي مديترانه و خاور ميانه و ايران بيش از هزاران سال است كه با اين درخت آشنايي دارند و در طي زمان با پيشرفت فن و تكنولوژي از لحاظ غذايي و دارويي از آن استفاده مي كنند و در حال حاضر در سطح دنيا تهيه و خريد و فروش روغن زيتون و ديگر فرآورده هاي آن در اقتصاد كشورهاي توليد كننده عمده از جمله اسپانيا، ايتاليا، فرانسه، يونان، تونس و تركيه نقش بزرگي بازي مي كند و در كشور ما داراي قدمت چندين هزار ساله مي باشد و هم اكنون در بيشتر استانهاي كشور كاشته مي شود.

مشخصات گياه شناسي:

زيتون گياهي نيمه گرمسيري مي باشد و در مناطقي كه خطر يخبندانهاي شديد زمستانه وجود نداشته باشد ميتوان اقدام به كاشت آن نمود. هميشه سبز بوده و برگهاي آن هر 2 تا 4 سال يكبار خزان مي كنند در صورتي كه همه ساله برگهاي جوان روي شاخه ظاهر مي گردند. برگها سبز تيره متقابل و ابعاد آنها در واريته هاي مختلف متفاوت مي باشد رنگ سطح فوقاني برگها سبز تيره و پوشيده از يك لايه بافت مومي و در سطح تحتاني كركهاي ستاره اي نقره اي وجود دارد كه دو عامل فوق موجب كاهش تبخير رطوبت و افزايش توان مقاومت در مقابل خشكي و گرما مي شوند. گلهاي زيتون معمولاً ديرتر از گلهاي ساير درختان ميوه شكوفا مي شوند. گلها خوشه اي و هر خوشه از خوشه چه هاي تشكيل يافته و داراي 8 تا 25 گل است. رنگ گلها سفيد صدفي و داراي چهار گلبرگ و چهار كاسبرگ 2 پرچم و مادگي 2 خانه اي هستند. گلها بر دو نوعند. گلهاي كامل كه داراي اندامهاي نر و ماده هستند و گلهاي ناقص كه فقط اندام نر دارند تعداد گلها فوق العاده زياد است و در صورتي كه 1 تا 3 درصد گلها به ميوه تبديل گردد باردهي مناسب و اقتصادي خواهد بود. تلقيح توسط باد و حشرات انجام مي گيرد. عدم سازگاري گرده ها با مادگي از مهمترين عوامل شناخته شده دگر باروري در زيتون است.

ميوه زيتون گوشتي و هسته دار است كه در واريته هاي مختلف به اشكال گرد، بيضي، گلوله اي، دراز، نوك دار و داراي انحناء در يك طرف ديده مي شوند. وزن ميوه از يك تا دوازده گرم متفاوت مي باشد. ميوه زيتون شفت، پوست آن صاف و براق، گوشت نرم و بسيار تلخ و رنگ گوشت ابتدا سبز كه در نهايت به بنفش تغيير رنگ مي دهد. گوشت معمولاً چسبيده به هسته مي باشد. قسمت هسته ميوه چوبي و مغز آن گوشتي مي باشد.

ارقام زيتون:

مهمترين ارقام زيتون در كشور كه به دو دسته ارقام داخلي و خارجي تقسيم مي شوند بشرح ذيل مي باشند:

ارقام داخلي:    زرد، روغني، ماري، شنگه، زرد گلوله، فيشمي، دزفول

ارقام خارجي:  بيشتر از كشورهاي اسپانيا، يونان، فرانسه و ايتاليا و سوريه مي باشد كه ميتوان به ارقام كنسرواليا، والانوليا، سويلانا، آربكين، لچينو، ابوسطل، جلت، كرونايكي، بليدي و آميگدالوليلا اشاره نمود.

ازدياد زيتون:

توليد نهال زيتون به دو صورت جنسي و غير جنسي انجام ميگيرد. توليد نهال از طريق جنسي بصورت كاشت بذر و انجام عمل پيوند با استفاده از ارقام برتر انجام مي شود. ازدياد غير جنسي بصورت  قلمه هاي نيمه خشبي  پاجوش و تقسيم انجام مي شود كه با توجه به طرح توسعه باغهاي زيتون كشور نياز به تعداد بالايي نهال بهترين و با صرفه ترين راه ازدياد از طريق قلمه هاي نيمه خشبي برگدار مي باشد كه در گلخانه هاي ميست با پايه هاي گرم كننده و پوشش پلاستيكي ريشه دار و سپس در گلخانه هاي انتظار پس از رسيدن به اندازه مناسب بصورت گلداني در زمان مناسب توزيع ميگردد.

احتياجات آب و هوايي:

دما: زيتون در مناطقي بهترين عملكرد و بهترين كيفيت را خواهد داشت كه داراي زمستانهاي معتدل و تابستانهاي گرم و خشك و طولاني باشند در اين شرايط ميوه ها امكان رسيدن پيدا مي كنند. زيتون درختي نيمه گرمسيري بوده بنابراين به يخبندانهاي شديد حساس است. دماي اين حساسيت در دوره هاي مختلف رشد گياه فرق مي كند. اگر درجه حرارت هوا در دوره استراحت گياه بتدريج كاهش يابد حتي اگر به 13- درجه سانتيگراد هم برسد خسارت وارد شده به درخت قابل توجه نخواهد بود اما اگر در همين زمان درجه حرارت بطور ناگهاني كاهش يابد ممكن است به نابودي گياه منجر گردد. همچنين شاخه هاي بارده درخت در درجه حرارت 5- سانتيگراد ممكن است از بين برود.

نور:  محصول رضايت بخش و اقتصادي زيتون در مناطقي كه بيش از 1500 ساعت آفتاب در سال داشته باشد به دست مي آيد در مناطق كم نور رشد رويشي درخت بيشتر بوده و شاخه ها در همديگر فرو رفته توليد محصول را كم مي نمايد.

خاك: درخت زيتون معمولاً در اغلب خاكها محصول مي دهد اما بهترين خاك براي زيتون كاري خاك سبك رسي، شني با زهكش كافي و عميق مي باشد و بهترين pH براي درخت زيتون در محدوده 8-7 مي باشد.

 آب : زيتون را گياهي كم توقع و مقاوم به خشكي مي شناسند اما محصول مطمئن و اقتصادي در صورتي حاصل مي شود كه براي هر هكتار زيتون بطور خالص حدود 4000 متر مكعب آب تأمين شود اين ميزان در مناطقي كه ميزان تبخير و تعرق زياد است به 5500 تا 6000 متر مكعب مي رسد. كاشت ديم زيتون نيز در مناطقي كه بين 400 تا 600 ميلي متر بارندگي ساليانه با پراكنش مناسب داشته باشد عملي خواهد بود.

کاشت دیم زیتون : كاشت ديم زيتون نيز در مناطقي كه بين 400 تا 600 ميلي متر بارندگي ساليانه با پراكنش مناسب داشته باشد عملي خواهد بود.

روش های آبیاری سطحی زیتون

-آبیاری تشتکی

این روش در ویژه نهال های زیتون جوانی است که تازه کشت شده باشند. به این ترتیب که در اطراف نهال های زیتون کاشته شده تشتک هایی می سازند و آن ها را از آب جاری قنات ها یا از ذخیره آب انبارهای مختلف پر می نمایند.

-آبیاری نشتی

عبارت است از کندن جوی یا نهرهای باریکی به وسیله نهرکن در طول زمین، بین ردیف های درختان زیتون کاشته شده در باغ. شیب طولی این نهرها بین ۵/۲ تا ۴ درصد است. تعداد این نهرها (بین دو ردیف) بستگی به قابلیت نفوذپذیری خاک دارد. به طوری که در خاک های سنگین ۳ تا ۴ نهر و در خاک های سبک ۶ تا ۸ نهر موازی کنده می شود. طول این نهرها نیز بستگی به قدرت نفوذ آب دارد. که معمولا در خاک های سبک ۵۰ متر و در خاک های سنگین تا ۱۵۰ متر قابل تغییر است. عمق نهرهای نشتی بیش از ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر نیست.

-آبیاری کرتی

این روش بیشتر در زمین هایی پیاده می شود که شیب آن ها بین ۵/۲ تا ۶ درصد باشد. عرض این کرت ها عملا با فاصله بین دو ردیف از درختان، مساوی است و طول آن ها معادل است با ۵۰ تا ۱۰۰ متر. این روش آبیاری فقط در باغ های زیتونی پیاده می شود که شیب آن ها زیاد نباشد و با عملیات تسطیح، قبلا به حد کفایت آماده شده باشند. آبیاری کرتی هزینه زیادی ندارد و معمولا دستی انجام می گیرد.

روش های آبیاری تحت فشار زیتون

-آبیاری بارانی

کشت گسترده زیتون لزوم استفاده هر چه بیشتر از این عامل حیاتی را، با روش های مدرن ایجاب می نماید. یکی از روش ها آبیاری بارانی است که مزایای متعدد آن ازاین قرار است:

-سهولت آبیاری در اراضی نامسطح، با حذف هزینه تسطیح و حفظ قشر زراعی در سطح خاک

-امکان آبیاری در زمین های پر شیب و فراز

-آبیاری در خاک های سبک و شنی

-حداکثر استفاده از آب و آبرسانی یکنواخت در تمام سطح باغ

-تامین تهویه آب با اکسیژنه شدن قطرات، هنگام ریزش

-امکان کنترل دقیق میزان آب مصرفی

-کاهش اتلاف آب بر اثر نشت یا تبخیر

-آبیاری قطره ای بهترین نتیجه

آبیاری قطره ای نسبت به سایر آبیاری ها برای تولید محصول زیتون خوراکی در کشت گسترده بهترین نتیجه را نشان داده است.

دبی مورد نیاز قطره چکان ها در آبیاری زیتون ۴ لیتر در ساعت می باشد. معمولا برای هر درخت ۴ قطره چکان به کار می رود که ۴✖۴ = ۱۶ لیتر در ساعت در هکتار و برای ۴۰۰ درخت در هکتار می شود ۴/۶ متر مکعب در ساعت در هکتار. چون مدت آبیاری بین ۸ تا ۱۰ ساعت طول می کشد، مصرف آب به ۶۴ متر مکعب در ۱۰ ساعت می رسد.

لذا در مقایسه با سیستم بارانی که در همین شرایط ۱۰۰۰ متر مکعب آب در هر ماه مصرف می کند ملاحظه می شود که مصرف آب بین دو سیستم از نظر اقتصادی تا چه حد تفاوت دارد.

كاشت نهال و احداث باغ:

كاشت نهال زيتون از آبان تا فروردين ماه در استان امكان پذير مي باشد در مناطقي كه زمستان معتدل دارند بهتر است زودتر اقدام به درخت كاري شود و در نقاط سردتر بايستي پس از برطرف شدن سرما اقدام به كاشت نمود. تراكم و فاصله كاشت درختان زيتون در استان معمولا 8 × 7 مي باشد كه ميتوان تا 6 × 5 هم اقدام به كاشت نمود ولي فاصله كمتر از اين موجب در هم رفتن شاخه هاي درختان مجاور در هم شده و باعث كاهش محصول ميگردد. روشهاي كاشت متداول عبارتند از روش كاشت مربع، روش كاشت مستطيل و روش كاشت لوزي كه در اســـــتان بيشتر روش كاشت بصورت مربع مي باشد لازم است قبل از كاشت از محل دقيق چاله ها مشخص و چاله بصورت عميق حداقل در ابعاد 7/0 × 7/0 × 7/0 متر حفر گردد و خاك زراعي رويي با كود دامي پوسيده و در صورت آزمايش خاك و توصيه آزمايشگاه با كودهاي شيميايي توصيه شده توسط آزمايشگاه مخلوط و سپس اقدام به كاشت نهال نمود و بلافاصله آبياري گردد و در صورت امكان بوسيله يك قيم نهالها ثابت گردد.

هرس:

با هرس مناسب ميتوان به درخت شكل مناسبي داد و تعادل موزوني بين رشد رويشي و زايشي بوجود آورد و حداكثر باردهي و عدم سال آوري و در نهايت به تأخير افتادن پيري و مرگ درخت را فراهم ساخت و در انجام هرس به مراحل مختلف زندگي درخت بايد توجه نمود نهال زيتون بايستي در نهالستان بصورت يك تنه پرورش يابد و پس از انتقال به زمين اصلي بايستي نسبت به فرم دهي آن اقدام نمود توصيه ميگردد زيتون بصورت يك تنه پرورش يافته و فاصله بين درختان رعايت گردد زيرا تجربه نشان داده است ميوه هاي بوجود آمده بر روي شاخه هاي تاج بيروني هم بزرگتر و هم داراي روغن بيشتري مي باشند.

آفات و بيماريهاي زيتون:

از جمله آفات مهم زيتون كه در ايران شناسايي شده است ميتوان شپشك سياه زيتون، پروانه برگخوار (جوانه خوار) زيتون، پروانه چوبخوار زيتون، كنه گالي زيتون و اخيراً مگس ميوه زيتون كه بسرعت در چند استان كشور شايع شده و لازم است جهت جلوگيري از شيوع آن نسبت به انتقال نهالهاي سالم و با گواهي بهداشت از استانهاي ديگر اقدام نمود. از بيماريهاي مهم زيتون ميتوان پژمردگي ورتيسيليومي زيتون، بيماري لكه طاووسي زيتون و بيماريهاي پوسيدگي قلمه هاي ريشه دار و نهال جوان زيتون نام برد.

آفات مهم زیتون :

گیاه زیتون نیز مانند سایر گیاهان، دارای آفات مختلف می باشد که می توان با رعایت اصول صحیح کاشت و داشت، از طغیان و خسارات آنها تا حد زیاد، جلوگیری نمود. خوشبختانه بسیاری از این آفات در ایران وجود ندارند و یا هنوز وارد کشور نشده اند. مهمترین آفات زیتون عبارتند از: شپشک سیاه زیتون، پسیل یا عسلک زیتون، مگس زیتون، پروانه زیتون، سپردارد بنفش زیتون، سوسک چوبخوار زیتون، سوسک، کرم سفید ریشه، تریپسها، پروانه کله مرده،

شپشک سیاه زیتون :

Saissetia Olea Bernard

یکی از مهمترین و زیانآورترین آفات زیتون است. حشره ماده در زیر سپر سیاه رنگی که در روی آن برجستگی مانند وجود دارد، زندگی می کند. هر حشره ماده بین ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ تخم میریزد که پس از ۱۵ تا ۳۰ روز، لاروها از آن خارج شده و به شاخه های جوان حمله ور می شوند. برای مبارزه با این آفات از دو روش مبارزه بیولوژیکی و شیمیایی استفاده می کنند. برای مبارزه شیمیایی از ۲ نوبت سمپاشی با سموم فسفره در ماه های اسفند و شهریور ماه استفاده می شود. اخیراً بهترین زمان سمپاشی را خرداد ماه توصیه می کنند. بهترین روش مبارزه که در حال حاضر توجه بیشتر کارشناسان را به خود جلب کرده است، استفاده از دشمنان طبیعی این آفت می باشد. در این زمینه می توان زنبور آفت زیتون Phigalio Mediterraneus Ferr و به خصوص کفشدوزک ۷ نقطه، را نام برد.

 پسیل یا عسلک زیتون :

Euphyllura Olivina Casta

حشرهای نارنجی رنگ است که زمستان را در روی درخت گذرانده و اوایل بهار شروع به تخمگذاری می کند. تخمها پس از گذراندن ۱۲ تا ۱۴ روز تفریح شده و در اطراف خود تارهای سفید مومی پنبه مانندی ترشح میکنند تا آنها را از خطرات و عوامل سوء خارج، محفوظ نگاه دارند. لاروها در این هنگام از قسمتهای لطیف شاخه ها تغذیه کرده و باعث خشک شدن، ریزش گلها و نهایتاً کاهش محصول می شوند. پسیل زیتون در طبیعت دارای دشمنان فراوانی می باشد. در ایران دو گونه بالتوری Chrysopa Vulgaris و Chrysopa SP حشره شکاری پسیل و یک گونه زنبور که لارو آن انگل درونی شفیره پسیل است در رودبار و طارم و یک گونه زنبور انگل که به «پسیلوناگوس» نزدیک می باشد در شیراز و فسا به دست آمده است. برای مبارزه شیمیایی، از سموم فسفره در فروردین ماه پیش از باز شدن غنچه های گل استفاده می شود.

 سپردار بنفش زیتون :

Parlatoria Oleae Clover

این حشره در اکثر نقاط ایران وجود دارد و به درختان تیره گلسرخیان (Rosaceae) و تیره زیتون (Oleaceae) خسارت وارد می نماید. این حشره از تمام قسمتهای درخت زیتون مانند برگ، شاخه، تنه و میوه تغذیه کرده و به آن صدمه میزند. خسارت این حشره را می توان به صورت لکه های ارغوانی رنگ بر روی برگ و میوه مشاهده کرد.مبارزه با این آفت به دو صورت شیمیایی و بیولوژیکی صورت می گیرد. زمانی می توان برای از بین بردن این آفت نیاز به سمپاشی باشدف می توان از محلول دیازینون ۶۰% به مقدار ۱۰۰ سانتیمتر مکعب + امولسیون روغن تابستانی به مقدار ۵/۰ تا ۱ لیتر و آب به مقدار ۱۰۰ لیتر، در بهار و اوایل تابستان استفاده نمود. صرفنظر از کفشدوزک ۷ نقطه، زنبوری به نام Aphytis maculicoronis Masi و زنبور دیگری به نام Aphytis Proclina Walker ، دشمنان طبیعی این آفت می باشند که می توانند حتی تا ۹۵% از جمعیت آنها را از بین ببرند.

کرم سفید ریشه :

Phoyphylla Olivierg

دوران زندگی این حشره سه سال است که در قسمت زیادی از آن به صورت لارو و کرم سفید رنگ، در زیر زمین و روی ریشه درختان زندگی و از آن تغذیه کرده، باعث بروز خسارت می شود. با زدن شخم عمیق و زیر و رو کردن خاک، بسیاری از این کرم ها در روی زمین ظاهر شده و طعمه پرندگان می شوند. برای مبارزه شیمیایی می توان مقدار ۸ کیلو لیندن را با آب مخلوط کرده و یک هکتار را سمپاشی نمود.

مگس زیتون :

Olive Fly

Dacus Oleae

مگس کوچکی به طول ۳ تا ۴ میلیمتر که شاید مهمترین آفت زیتون است. لارو این مگس به داخل میوه رسوخ پیدا کرده و باعث از بین رفتن کیفیت و ارزش میوه می شود. این مسئله به خصوص در مورد زیتون های کنسروی، صادق می باشد. این حشره به درجه حرارت زیاد حساس بوده و در دمای ۳۴ درجه فعالیت آن به مقدار زیادی کاهش می یابد.

برداشت زيتون:

زيتون پس از رسيدن تغيير رنگ داده و از سبز تيره به طرف زرد شدن و سپس به طرف سياهي مي رود كه اين عمل موجب ميگردد برداشت زيتون بسته به نوع مصرف متفاوت بوده بدين صورت كه جهت مصارف كنسروي بايستي زمانيكه رنگ ميوه از سبز تيره به زردي گرائيد محصول را برداشت نمود ولي جهت مصارف روغني نياز مي باشد كه رنگ ميوه تيره و سياه گردد كه هر چه رنگ ميوه تيره تر شود درصد روغن آن بيشتر مي شود. برداشت معمولاً بصورت دستي و اخيراً با توسعه مكانيزاسيون برداشت مكانيكي با دستگاه هاي برداشت انجام ميگيرد لازم است پس از برداشت محصول را بوسيله سبدهاي مخصوص حمل و به كارخانه انتقال نمود. درخت زيتون معمولاً از سال پنجم شروع به ميوه دهي نموده و بار اقتصادي آن از سال دوازدهم شروع ميگردد متوسط توليد در ايران 4 تن در هكتار مي باشد كه در صورت مراقبت هاي لازم ميتوان تا 8 تن در هكتار هم محصول برداشت نمود.

فیلم برداشت زیتون با دستگاه مکانیکی ماشین مخصوص برداشت زیتون

منابع : http://glassy-garden.com – agri-khoorbiabanak.ir -http://baghbanbashi.blogsky.com – bostane.ir –