کاشت و داشت و برداشت سبزیجات و صیفیجات

نشاها را می‌توان به‌صورت‌های زیر کاشت نمود:

عمل نشاء را می‌توان با روش دستی و هم روش مکانیکی انجام داد که امروزه در بیشتر سبزیکاری‌های بزرگ و مکانیزه کاشت نشاء را با ماشین نشاکار انجام می‌دهند که دارای مزایایی به شرح زیر است:

• باعث تسریع در امر نشاء می‌شود.
• نشاءها در عمق مناسب و ثابتی در خاک قرار می‌گیرند.
• با عمل فوق نشاها سریع‌تر رشد می‌کنند.

در سبزی‌های دوساله کاشت نشاهای بزرگتر و زود کاشتن نشاء  باعث Bolting می‌شود.

عملیات مربوط به کاشت سبزی‌ها : قبل از کاشت سبزی‌ها لازم است که بستری خوب و شرایط مناسبی برای جوانه‌زنی و رشد و نمو بذر مهیا شود. تهیه بستر کاشت، زمان کاشت  و روش‌های کاشت بذر عملیاتی هستند که در این رابطه انجام می‌گیرند.

تهیه بستر بذر و نشاء در پاییز با شخم‌زدن آغاز می‌شود. زمان شخم‌زدن به زمان بذرپاشی و یا نشاکاری دارد. علاوه بر آن شرایط اقلیم منطقه، جنس و میزان رطوبت خاک نیز در تعیین زمان شخم دخالت دارند. شخم پاییزه در مناطقی که یخبندان زمستانه شدیدی ندارند، به علت شستشو و فرسایش زمین‌های شیب‌دار ارزش چندانی ندارد. شخم بهاره را نباید خیلی زودتر از موعد کشت انجام داد.
زمان کاشت بستگی به نوع محصول و زمان انتقال نشاء به زمین اصلی دارد. در بعضی از اوقات قبل از کاشت نشاء در زمین اصلی، آنرا از خزانه اول به خزانه دوم و یا سوم انتقال می‌دهند که در این صورت باید فاصله بیشتری بین بذر پاشی تا موقع انتقال نشاء به زمین اصلی در نظر گرفت. این فاصله بین ۳ تا ۸ هفته و در خزانه هوای آزاد کمی بیشتر است.
بذر انواع سبزی‌ها برای جوانه‌زنی به دمای مختلفی دارد. که بسته به نوع و رقم سبزی حداقل بین ۲ تا ۱۲ درجه سانتی‌گراد متفاوت است. بنابراین برای بذر پاشی سبزی‌ها تاریخ تقویم سال ملاک نیست بلکه گرمای زمین در درجه اول تعیین کننده زمان کاشت است. از طرفی گرمای زمین نیز بستگی به ماکروکلیما، آب و هوای سالانه و خواص فیزیکی خاک دارد. کاشت قبل از موعد مقرر می‌تواند همواره با خسارت همراه باشد.

روش‌های کشت بذر سبزیجات و صیفیجات

الف) روش دست‌پاش: بدون نظم و ترتیب  در اسرع وقت صورت می‌گیرد. در این روش در کشت های وسیع کلیه مراقبت‌های زراعی به‌ویژه دفع علف‌های هرز مشکل و یا حتی غیرممکن است.مثل: اسفناج، تربچه، ترتیزک، جعفری، شوید و غیره که زمین را زود می‌پوشانند و فرصت رشد علف‌های هرز را نمی‌دهند به این صورت پاشیده می‌شود.

ب) روش ردیفی یا خطی: در این روش به کار بیشتر و زمان زیادتری نیاز است ولی این مشکل بعداً به علت آسان‌تر بودن مراقبت‌های زراعی جبران می‌شود. ردیف‌های کاشت را بیشتر از شمال به جنوب به علت جذب نور بیشتر می‌کشند. آسان شدن وجین، مصرف بذر کمتر و سایر مراقبت‌های زراعی به راحتی انجام می‌گیرد که از فواید این روش می‌باشد.

جعفری

ج) روش کپه‌ای: کاشت تعدادی از سبزی‌ها و به‌ویژه سبزی‌های دانه‌ای به این صورت انجام می‌گیرد. در سبزی‌های دانه‌ای و کدوئیان، حفر گودالی به عمق ۵-۳ سانتی‌متر و  به‌فواصل معین قرار دادن تعداد ۲ عدد بذر در هر گودال، با خاک روی آنرا می‌پوشانند.

عملیات داشت و مراقبت های سبزی

عملیاتی که برای نگه‌داری و تقویت گیاهان تا زمان برداشت محصول انجام می‌گیرد اصطلاحاً داشت نامیده می‌شود. و عبارتند از:

• دفع علف‌های هرز
• آبیاری
• تنک‌کردن: حذف بوته اضافی و متعادل کردن مقدار بوته در واحد سطح را گویند. زمان تنک‌کردن زمانی‌که گیاه اولین مرحله رشد را طی کرده است (۲ تا ۳ برگه شدن).
• خاک دادن پای بوته ( در بعضی از سبزیجات و صیفیجات )
• کود دادن
• قیم زدن ( در سبزی های بلند )
• هرس
• مبارزه با افات و امراض
• تناوب کشت

انواع آبیاری سبزی

روش رایج آبیاری عبارت است از آبیاری سطحی که به دو روش زیر انجام می‌گیرد:

۱) آبیاری نشتی: در این روش جوی‌های به شکل مارپیچ (غلام گردشی) به عرض ۳۰ تا ۴۰ و عمق ۳۰ تا ۳۵ سانتی‌متر حفر می‌کنند و مزرعه را به شکل تپه‌های متوالی در می‌آورند. آب کانال اصلی که به داخل جوی‌ها وارد می‌شود، به‌تدریج در داخل خاک فرو می‌رود و محوطه دسترس ریشه سبزی‌ها را سیراب می‌کند. این جوی‌ها به موازات یکدیگر و عمود بر خط شیب سطح مزرعه قرار می‌گیرند. آب پس از  عبور از جوی اول به جوی‌های بعدی در گردش است و تا آنکه به انتهای جوی برسد. سطح مرزعه تا چند سانتی‌متر در داخل جوی‌ها قرارگرفته و اصطلاحا داغ‌آب می‌گویند. در خانواده کدوئیان و بادمجانیان از این روش در کشور ما انجام می‌گیرد.

۲) روش کرتی: اول سطح مزرعه به‌صورت قطعات کوچک که به آن کرت یا کرد می‌گویند تقسیم و کرت‌ها با یک مرز خاکی از هم جدا می‌شوند. در موقع آبیاری، آب را توسط نهرهای کوچکی از نهر اصلی جدا کرده و داخل کرت منتقل می‌کنند. برای آبیاری بسیاری از سبزی‌ها می‌توان از این روش استفاده کرد. این روش کم هزینه و اقتصادی است. چون اندام‌های هوایی گیاه را خیس نمی‌کند، معمولاً امراض قارچی کمتر به گیاه ضرر می‌رساند.

آبیاری بارانی

این روش در سبزیکاری‌های سطوح بسیار بزرگ رایج است. از وسایلی مثل پمپ آب، لوله‌های اصلی و فرعی گالوانیزه همراه با آبفشان‌ها مجهز به شیبوره استفاده می‌شود. آبیاری بارانی برای جلوگیری از سرمای بهاره نیز کاربرد دارد. صرفه جویی در میزان آب و عدم نیاز به تسطیح زمین از مزایای این روش است. در مناطقی که باد شدید می‌وزد، آب به‌طور یکنواخت بر روی مزرعه پاشیده نمی‌شود.

آبیاری قطره‌ای

در این روش که امروزه در بسیاری از سبزیکاری‌های متمرکز رایج است، آبیاری سبزی‌ها به کمک لوله‌های پلاستیکی (PVC) انجام می‌گیرد. روی لوله‌ها سوراخ‌های ریزی تعبیه شده است که در داخل آن شیبوره نصب می‌شود و آب را به‌صورت قطراتی در محوطه دسترس ریشه گیاهان قرار می‌دهد. اگر با این روش بتوانیم به ۲۵ درصد از ریشه‌های گیاه در مزرعه آب کافی برسانیم گیاه می‌تواند به رشد عادی خود ادامه دهد. با این روش در مقدار آب صرفه‌جویی فراوان می‌شود. لوله‌ها از پلاستیک سیاه برگزیده می‌شوند که هم ارزان‌تر است و هم به علت سیاه بودن آنها، جلبک‌ها نمی‌توانند روی آن رشد کنند. از معایب این روش گرفتگی قطره‌چکان‌ها و لوله‌ها است.

آبیاری زیرزمینی

 لوله‌هایی در زیرزمین تعبیه شده که رطوبت به عمق ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متری خاک در دسترس ریشه قرار می‌گیرد. در موقع بارندگی شدید به‌صورت زهکش عمل می‌کنند.

قیم زدن

برای سرپا نگه‌داشتن انواع پابلند سبزی‌ها مثل گوجه‌فرنگی و لوبیاهای پابلند و همچنین خیارهای گلخانه‌ای باید آنها را قیم بست.

• از چوب ضدعفونی شده استفاده می‌شود
• با فاصله ۱۰ سانتیمتر و حدود ۵/۰ متر در خاک فرو  می‌رود

گیاه را به حالت۸  به قیم گره می‌زنیم

• خرید انواع بذر سبزی و صیفیجات کمیاب و جدید هم اکنون در فروشگاه بوستان با نماد اعتماد الکترونیک … ورود به فروشگاه

خاک دادن پای بوته

در گوجه‌فرنگی خاک دادن پای بوته باعث افزایش ریشه نابجا می‌شود. در سیب‌زمینی عمل خاک دادن پای بوته می‌تواند از سوختگی غده‌ها، پیدایش رنگ سبز روی پوست غده جلوگیری بکند. همچنین تولید استولن و غده افزایش یافته و در نتیجه مقدار محصول نیز افزایش می‌یابد. در گیاهانی چون تره‌فرنگی، کرفس، مارچوبهپای بوته‌ها را خاک می‌دهند. خاک دادن پای بوته‌ها در سبزی‌هایی که تنک‌کردن را پشت سرگذاشته‌اند انجام می‌گیرد زیرا با حذف بوته‌های اضافی استقامت بوته در مقابل وزش باد کم می‌شود.

هرس سبزی

 در بعضی از سبزی‌های میوه‌ای مانند گوجه‌فرنگی، بادمجان، فلفل‌سبزدلمه، خیار، خربزه و هندوانه عمل هرس در ساقه‌ها و گل‌ها برای باروری و مرغوبیت بیشتر میوه‌ها انجام می‌گیرد. بیشتر در مورد گوجه‌فرنگی، خیار، خربزه و هندوانه مطرح است.

هرس گوجه‌فرنگی و خیار بسته به نوع پرورش در گلخانه و فضای آزاد متفاوت است. هرس گوجه‌فرنگی به این صورت است که تنها یک ساقه را حفظ کرده (نگه‌داشته) و بقیه را از بین می‌برند. برگ‌ها و ساقه‌های فرعی تحتانی بوته‌ها را به علت آلودگی و تماس با خاک حذف می‌کند تا گیاه بتواند از نور و هوای بیشتری استفاده کند. جوانه‌های برگی را نیز که بین ساقه و برگ مرکب گیاه تشکیل می‌شوند در مرحله ابتدایی حذف کرده و تنها ۶ تا ۸ گل‌آذین را در هر بوته نگه‌داشته و بقیه را هرس می‌کنند.

در هندوانه ساقه اصلی بعد از برگ سوم و ساقه فرعی را پس از برگ پنجم حذف می‌کنند.

در خربزه علاوه بر هرس، عملیات تراش و گلگیری نیز مرسوم است.

• هرس: ساقه اصلی را پس از ظهور دو ساقه فرعی قطع می‌کنند.
• تراش: ساقه اصلی بعد از دو ساقه فرعی قطع شده و کلیه گل‌ها و میوه‌ها تا گره۶ تا ۷ روی دو ساقه فرعی قطع می شوند
• گل‌انگیزی: روی هر ساقه یک و حداکثر دو میوه نگه‌داشته و بقیه را حذف می‌کنند.

هرس بادمجان، فلفل‌سبزدلمه و خیار در کشت‌های گلخانه‌ای مرسوم است. عمل هرس در این گونه سبزی‌ها برای دریافت نور بهتر و تهویه بیشتر و در نتیجه محصول مرغوب‌تر انجام می‌گیرد.

مبازره با آفات و امراض سبزی

مبارزه با آفات و بیماریها با روش‌های زیر انجام می‌گیرد:

• تناوب محصول
• سوزاندن و دور کردن بقایای گیاهی پس از برداشت
• استفاده از گیاه مشابه
• شخم پائیزه
• مبارزه شیمیایی

تناوب کشت

 سلسله مراتب کشت گیاهان مختلف در یک قطعه زمین و در فواصل زمانی معین، تناوب کشت نامیده می‌شود. مدت زمان لازم برای کاشت مجدد همان گیاه در همان قطعه از زمین را دوره تناوب می‌گویند.

کشت یک نوع محصول باعث می‌شود:

• کم شدن مواد غذایی در خاک هرساله و به تدریج محصول نامرغوبی به دست آید.
• همچنین آفات و بیماری‌های گیاهی که در سال اول ناچیز و پنهان بوده در سال های بعد و به علت ضعف گیاه غالب شده و ممکن است تدریجا تمام سطح مزرعه را دربر بگیرد.

در تناوب کشت سعی شود از تمامی قطعات قابل استفاده خاک حداکثر بهره‌برداری به عمل بیاید. چون همانطور که می‌دانیم طول ریشه گیاهان مختلف یکسان نبوده و در اعماق مختلف از مواد غذایی زمین استفاده می‌کنند.

• دو نوع سبزی مختلف که تعلق به یک خانواده باشند حدالامکان نباید پشت سرهم کشت شوند. چون از نظر وضعیت تغذیه‌ای و ابتلا به امراض مشابه هم هستند.
• بعد از سبزیجات ریشه‌ای مثل شلغم، هویج، چغندر، …. باید سبزیجات برگی مثل کاهو، اسفناج و کرفس کشت شود.
• در یک قطعه زمین دو نوع سبزی را که از لحاظ جذب مواد غذایی به هم شبیه هستند کشت نکنیم.
• برخی از گیاهان نظیر کاهو، کرفس، اسفناج، پیاز، چغندرلبوئی، هویج و سایر محصولات ریشه‌ای چون در اوایل فصل رشد کمی دارند به راحتی می‌تواند مغلوب علف‌های هرز شوند. به همین خاطر این گیاهان را باید بعد از کشت گیاهان وجینی و سبزیجاتی نظیر خیار، خربزه و هندوانه کاشت.

محاسن تناوب زراعی کاشت سبزی

• مبارزه با آفات و امراض
• استفاده بیشتر از مواد غذایی زمین (گیاهان مختلف احتیاجات غذایی متفاوتی دارند)
• از بین رفتن مسمومیت خاک (ریشه برخی گیاهان موادی ترشح می‌کنند که در صورت کشت پی در پی خاک را مسموم می‌کنند)

برداشت سبزی‌ها

برداشت اغلب سبزیجات در چندین مرحله انجام می‌گیرد و اکثر اوقات بیشترین هزینه را در بر دارد. مسئله مهمی که در برداشت سبزی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، زمان برداشت است که در سبزی‌های مختلف متفاوت است. زمان برداشت بستگی به مقدار تولید، نوع سبزی و موقعیت بازار فروش دارد

 جدول گروه‌بندی سبزی‌ها

گروه ۱	سبزی‌های چند ساله	مارچوبه، ریواس، آرتیشو، سیب‌زمینی ترشی
گروه ۲	سبزی‌های پختنی و تازه	اسفناج، اسفناج زلاندنو، کلم پیچ، چغندر برگی
گروه ۳	سبزی‌های سالادی	کرفس، کاهو، آندیو، شیکوره، ترتیزک
گروه ۴	کلم‌ها	کلم‌پیچ، کلم‌گل، کلم‌بروکلی، کلم‌تکمه، کلم‌قمری،کلم‌چینی
گروه ۵	سبزی‌های ریشه‌ای	چغندرلبوئی، هویج، شلغم، ترب، تربچه
گروه ۶	سبزی‌های پیازی	پیاز، تره‌فرنگی، سیر، موسیر، پیازچه
گروه ۷	سبزی‌های غده‌ای	سیب‌زمینی
گروه ۸	سبزی‌های غده‌ای	سیب‌زمینی شیرین
گروه ۹	سبزی‌های دانه‌ای	نخود‌فرنگی، لوبیا سبز، باقلا سبز، لوبیا لیما، ذرت‌شیرین
گروه ۱۰	سبزی‌های میوه‌ای	گوجه‌فرنگی، بادمجان، ففل سبز
گروه ۱۱	سبزی‌های میوه‌ای	خیار، طالبی، هندوانه، خربزه، کدوها
گروه ۱۲	خانواده پنیرک	بامیه

زمان کاشت انواع سبزی ها و صیفیجات  : تقریبا همه سبزی‌ها را می‌توان در بهار کاشت و بسیار خوب هم رشد می‌کنند.
تقریبا بذر هر نوع سبزی (تره، نعناع ، شاهی، ترپچه ، شنبلیله، ریحان، جعفری، گوجه‌فرنگی، فلفل رنگی، حتی کدو و بادمجان) را در هر زمان و هر فصلی می‌توان  (چه در بسترهای خاکی و چه غیرخاکی) کاشت.

اما لازم است در مناطق گرمسیری در اوج گرمای تابستان هنگام کاشت سبزی ابتدا چند روزی تا اینکه گیاه کامل شود به سبزی خود کمی سایه بدهند . و به ابیاری توجه بیشتری کنند .
همچنین در زمستان سبزی های خود را از سرما محافظت کنید . جهت این امر می توانید روی سبزی های باغچه خود را با پلاستیک بپوشانید و اگر سبزی های شما در گلدان هست انها را در مکان آفتاب گیر و گرمتری قرار دهید .

با این حال جدول فصل کشت انواع سبزی ها به قرار زیر هست :

 منابع : بوستان bostane.ir – hortilover.net – iaua.persianblog.ir- yjc.ir