کاشت و برداشت ارزن

ارزن غله ای بدون گلوتن برای کاشت در شرایط خشکی و کم آبی

ارزن غله ای دانه ریز ، دارای گونه های فراوان، یک ساله و سازگار با مناطق گرم و خشک می باشد.

انواع ارزن

ارزن ها دارای انواع مختلفی هستند که در 6 جنس مختلف از خانواده غلات قرار گرفته اند:

 1- Panecum  ارزن معمولی یا پروسو: با نام علمی P.miliaceum  در این جنس قرار می گیرند عمدتا در مناطق نیمه گرمسیری،استیپی گرم، نواحی معتدل آسیا و اروپا کشت می شوند (حدود 15 درصد سطح زیر کشت دنیا).

2- Setaria  ارزن دم روباهی یا گاورس: با نام علمی S.italica عمدتا در چین به عنوان یک محصول رایج کشت می شوند. این گونه بیشتر در چین و ژاپن و کشورهای آسیایی کشت می شوند (حدود 24 درصد سطح زیر کشت دنیا).

3- Penmisetum  ارزن آفریقایی یا مرواریدی: با نام علمی P.glaucum در مناطق گرمسیر آفریقا و آسیا کست می شوند (50درصد سطح زیر کشت دنیا).

4-Eleusin  ارزن انگشتی: که گونه زراعی آن E.coracanum است و در هندوستان به کشت وکار آن مبادرت می شود (11 درصد سطح زیر کشت دنیا).

5- Degetaria  غلف خرچنگ: که گونه زراعی آن E.enilis است و در شرق آفریقا کشت می شود.

6-Echinochloa  سوروف: که در سطح محدودی کشت می شود و گونه زراعی آن  E.framentacea می باشد.

 لازم به ذکر است که 6 گونه ارزنهای ذکر شده همگی گونه های زراعی این جنس می باشند. ارزنهای کشت و کار شده در ایران ارزنهای معمولی و گاورس می باشد بدین صورت که گاورس در کاشان و ارزن پروسو در مازندران کشت شده و هر دو به عنوان توده های بومی در این منطقه مطرحند. علت اصلی پتانسیل عملکرد کم ارزنها فصل رشد کوتاه آنهاست که باعث شده در سطح جهانی سورگوم ها جایگزین ارزنها شوند.

جنس پانيكوم داراي گونه هاي زيادي است كه مهم ترين آنها عبارتند از :

1- ارزن پروسو ( پانیکوم میلیاسئوم )Panicummillaceum

2- ارزن کوچک خوشه يا ارزن داراي خوشه كوچك ( پانیکوم میلیاره )Panicummiliare

3- ارزن گل قهوه ای ( پانیکوم راموسوم ) Panicumramosum

مناطق مستعد كشت ارزن

ارزن مرواريدي در مناطق گرمسيري و معتدله (مناطق با تابستانهاي گرم) و ارزن هاي ريز (دم‌ روباهي و معمولي) در مناطق معتدله و سرد (و در مناطق گرم بشرط رعايت تاريخ كاشت اگر هدف توليد دانه است) رشد مناسبي را از خود نشان مي‌دهند.

شرایط  خاک برای رشد ارزن

ارزن می تواند در دامنه وسیعی از خاکها رشد نماید اما به شرایط ماندابی حساس بوده و بهترین خاکها برای رشد آن، خاکهای لومی شنی با زهکشی خوب می باشند. ارزن در دامنه وسیعی از PHخاک، نه خیلی قلیایی قادر به تولید محصول می باشد. ارزن متحمل به شوری بوده و جوانه زنی آن در شرایط نور به تأخیر می افتد.

آماده سازی زمین

زمین ارزن را می‌توان هم در پاییز و هم در بهار شخم زد ولی بهتر است چند هفته قبل از کشت در بهار، برای برطرف کردن علف‌های هرز اقدام به شخم زدن نمود و سپس با دیسک زمین را نرم کرد و بقایای علف‌های اضافی را جمع‌آوری نمود. بدیهی است پس از هر شخم (بهاره و پاییزه)، قبل از بذرپاشی باید اقدام به زدن دیسک نمود. یک شخم عمیق (حداقل ۱۵ سانتیمتر) با گاوآهن برگردان دار به دنبال آن ۲ تا ۳ دیسک عمود بر هم می تواند شرایط بهینه را برای کشت ارزن فراهم آورد. به‌ویژه پس از شخم پاییزه و قبل از کشت در بهار باید بستر بذر را با دیسک کاملا نرم نمود. به سبب ریز بودن بذر ارززن باید بستر بذر علاوه بر نرمی، متراکم و تخت نیز باشد. ارزن احتیاج چندانی به مواد غذایی ندارد بلکه بایستی کودهای شیمیایی را به نبات قبلی داد تا ارزن از این مواد باقی مانده در زمین استفاده نماید. ارزن بیشتر از هر ماده غذایی به ازت و فسفر احتیاج دارد

زمان کشت ارزن

بهترین زمان کشت اواخر بهار است که هوای محیط به‌اندازه کافی گرم شده است. زمین ارزن را می‌توان هم در پاییز و هم در بهار شخم زد ولی بهتر است چند هفته قبل از کشت در بهار، برای برطرف کردن علف‌های هرز اقدام به شخم زدن نمود و سپس با دیسک زمین را نرم کرد و بقایای علف‌های اضافی را جمع‌آوری نمود. بدیهی است پس از هر شخم (بهاره و پاییزه)، قبل از بذرپاشی باید اقدام به زدن دیسک نمود. به‌ویژه پس از شخم پاییزه و قبل از کشت در بهار باید بستر بذر را با دیسک کاملا نرم نمود. به سبب ریز بودن بذر ارززن باید بستر بذر علاوه بر نرمی، متراکم و تخت نیز باشد. ارزن احتیاج چندانی به مواد غذایی ندارد بلکه بایستی کودهای شیمیایی را به نبات قبلی داد تا ارزن از این مواد باقی مانده در زمین استفاده نماید. ارزن بیشتر از هر ماده غذایی به ازت و فسفر احتیاج دارد

مقدار بذر ، فاصله کاشت و روش کاشت

به منظور برداشت دانه کافی و خوب مصرف ۴ تا ۵ کیلوگرم در هکتار کافی بوده و میزان بهینه تراکم ۱۷۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ بوته در هکتار می باشد. تراکم فوق با فاصله ردیفهای ۴۵ سانتیمتر و فاصله هر بوته ۱۲-۱۰ سانتیمتر حاصل خواهد شد. عمق کاشت بذر ۳-۲ سانتیمتر می باشد. ارزن عموماً بلافاصله پس از شخم و بوسیله بذر پاشی کشت می شود. کشت ارزن مروارید با ماشین مخصوص بذر کار غلات بهترین روش بوده و نه تنها بهترین جوانه زنی را تضمین می کند بلکه پراکندگی یکنواخت و خوب گیاه را نیز به همراه خواهد داشت.

تناوب زراعی

از آن جایی که ارزن به دلیل ساقه های محکم خوابیدگی ندارد، می توان در تناوب ارزن ها را بعد از گیاهان لگومینوز کشت نمود. ارزن به طور معمول با سورگوم و بادام زميني در تناوب است. ارزن بعد از زراعت های وجینی محصول خوبی می دهد. در نواحی البرز بعد از صیفی جات با گندم داخل یک تناوب قرار می گیرد، در نواحی جنوب خراسان بعد از جو و یا سایر گندمیان کشت می  شود. در این شرایط از ارزن های زودرس ( پروسو ) استفاده می شود.

توصیه های داشت

نیاز غذایی

به طور کلی ارزنها به دلیل طول رویش کوتاه و حجم کم ریشه به مواد غذایی کمی نیاز دارند. در ارزنها کاربرد ۵۰ کیلوگرم در هکتار کود اوره در زمان کاشت و مصرف ۵۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم در هکتار اوره بعد ازهر چین توصیه می شود.

 آبیاری 

ارزن مقاومت خوبی نسبت به کم آبی دارد ولی جهت تولید علوفه بیشتر و بهتر دور آبیاری ۷ تا ۱۰ روز مناسب است.

 دفع علفهای هرز

برای دفع علفهای هرز بهتر است در مراحل اولیه رشد گیاه از کولتیواتور استفاده شود در مراحل بعدی رشد به علت سایه اندازی شدید و چین برداری های متعدد رشد علفها ناممکن خواهد شد  و نیاز به مبارزه با علفهای هرز نخواهد بود .

مبارزه با آفات و بيماريها

در ارزن‌هاي ريز بجز تعدادي بيماري برگي در اوائل رشد بيماري ديگري گزارش نشده است. در مرحلة زايشي تنها بيماري سياهك آشكار براي بعضي از ارقام ارزن معمولي خصوصاً ارقام زودرس گزارش شده است كه مانند تمامي بيمارهاي غلات بهترين شيوه مبارزه ضدعفوني بذر با يكي از قارچ‌‌كش‌هاي رايج است. بطوركلي در كل كشور گزارشي از يك آفت كليدي نشده است ولي بعضي از خسارت‌هاي ناچيز و غيراقتصادي از آفات ساقه‌خوار مثل زنبور ساقه خوار از مناطق شمالي كشور گزارش گرديده است. از آفات مهمي كه در مراحل اوليه رشد به بوته ها حمله مي نمايند مي توان كرم طوقه بر ( آگروتيس ) و كرم برگ خوار ( كارادرينا ) را نام برد كه ضمن انجام مبارزه زراعي ( شامل رعايت تاريخ كاشت و شخم پائيزه ) مي توان از سم حشره كش كارباريول براي آگروتيس استفاده نمود . در ساير موارد به دليل غير اقتصادي بودن مبارزه و استفاده مستقيم از گياه جهت توليد گوشت و شير مبارزه شيميايي توصيه نمي گردد.

برداشت 

در ارزنها بهترین زمان  برداشت جهت علوفه سبز ظهور پانیکول ها و بهترین زمان برداشت برای تولید دانه تغییر رنگ پانیکول ها و زرد شدن برگهای پایین می باشد. از کاشت تا برداشت بسته به نوع آن ۴۰ الی ۵۰ روز طول می کشد.

ادوات برداشت

در ارزنهاي مرواريدي جهت برداشت دانه امكان استفاده از كمباين غلات با اعمال بعضي از تنظيمات وجود دارد. ولي جهت برداشت علوفه به ماشين‌هاي برداشت علوفه گياهاني نظير ذرت و سورگوم نياز مي‌باشد.

موارد استفاده

چون ارزن به منطقه معینی جهت رشد و نمو احتیاج دارد و به‌علاوه با انواع خاک‌های مختلف سازش داشته در مدت بسیار کوتاهی محصول کافی تولید می‌نماید، علوفه‌ی خشک آن اهمیت فراوانی پیدا نموده است. امروزه علوفه ارزن قادر به رقابت با «سودان‌گراس» (نوعی ذرت خوشه‌ای) نمی‌باشد زیرا در شرایط برابر عملکرد سودان‌گراس در واحد سطح تا سه‌ برابر بیش از ارزن می‌باشد؛ و همچنین علوفه سودان گراس دارای کیفیت بهتری نسبت به ارزن است. انواع ارزن هریک به نحو خاصی مورد استفاده جهت علوفه قرار می‌گیرد. چنانچه جنس نوع وزه یا  برشنک (‌Pennisetum sp.) را تحت ارزن‌ها بشمار آوریم علوفه سبز آن به مراتب بهتر از علوفه سبز ارزن (Setaria sp.) می باشد، زیرا اولا علوفه سبز جنس نوع وزه یا برشنک زیاد است و ثانیا پس از برداشت مجددا رشد نموده تولید علوفه می‌نماید. Pennisetum و دانه ترنگ (Echinochloa sp.) که شبیه ارزن است به علت علوفه سبز زیاد و آبدار بیش از نوع ارزن جهت سیلو مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 بطور کلی ارزن را می‌توان مانند سایر نباتات گرامینه‌ی علوفه‌ای جهت علوفه خشک برداشت نمود. برداشت بیشتر بوسیله علف‌بر انجام می‌گیرد. در نواحی آفتابی باید صبح زود اقدام به برداشت نمود. پس از چیدن و قبل از عدل‌بندی باید علوفه را گذاشت تا رطوبت اضافی خود را از دست بدهد. برداشت ارزن جهت تهیه علوفه خشک برای احشام به‌ویزه گاو و اسب باید قبل از گل کردن انجام گیرد زیرا در این مرحله ارزش علوفه بیش‌تر از مرحله شیری می‌باشد. بطور کلی علوفه خشک ارزن چندان خوش‌خوراک نیست و بهمین جهت ارزش علوفه خشک آن نسبت به سایر نباتات علوفه‌ای گرامینه کمتر می‌باشد. مواد غذایی ارزن را می‌توان با نوع اردو (Phleum sp.) و قیاق (Sorghum halopense) مقایسه نمود.

 چنانچه علوفه خشک ارزن برای مدت زیادی به اسب خورانده شود باعث بروز لنگی و یا آماس مفاصل و افزایش فعالیت کلیه‌ها می‌گردد. احتمالا فعالیت زیاد کلیه‌ها به هنگام مصرف علوفه خشک ارزن به دانه‌های ارزن موجود در علوفه بستگی دارد. ارزن به علت داشتن ریشه‌های سطحی و عدم توانایی رشد مجدد پس از چرا گیاه مناسبی جهت احداث چراگاه نمی‌باشد زیرا ریشه‌های سطحی ارزن بسهولت به وسیله حیوانات از زمین خارج می‌شود.

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی

در طب سنتی بیان شده که ارزن از نظر طبیعت، حرارتی خنک کننده دارد و دارای ویژگی های ضد افسردگی و بی خوابی، آرامش بخشی، ضد قارچ، دافع بلغم، چربی خون و اخلاط سینه می باشد، قابض بوده و آرد آن درمان کننده اسهال صفراوی است و همچنین موجب تنظیم حرارت بدن می گردد. سوپ ارزن در استفراغ و سوء هاضمه مفید است و همچنین استفاده منظم از سوپ آن برای ویار و تهوع بامدادی می تواند مؤثر باشد.

برای پیشگیری از بیماری های قلبی و دیابت اگرچه انواع جو به عنوان محافظت کننده قلب شناخته شده است، ولی ارزن یکی از غلاتی است که دارای همان ویژگی ها می باشد.

غلات کامل منابع اصلی فیبر هستند و بر طبق شواهد افرادی که بالاترین دریافت فیبر رژیمی را داشته اند در مقایسه با افراد مصرف کننده حداقل فیبر، 29 درصد ریسک پایین cvd را داشتند، ولی این اثرات مفید فقط مربوط به فیبر نیست، بلکه غلات کامل از نظر مواد معدنی، آنتی اکسیدان ها، لیگنان ها و دیگر فیتونوترینت ها نیز غنی هستند.

ارزن از منابع غنی منیزیم می باشد و یک فنجان ارزن پخته، 19 درصد منیزیم مورد نیاز روزانه بدن را تأمین می کند. مطالعات نشان داده اند که منیزیم باعث کاهش فشارخون گشته و حملات قلبی را مخصوصاً در افرادی که مبتلا به آترواسکلروزیس هستند کاهش می دهد. همچنین منیزیم باعث کاهش شدت تنگی نفس و تکرر حملات میگرنی می گردد. ترکیباتی همچون اسیدهای چرب غیراشباع (pufa)، الیگوساکاریدها، استرول های گیاهی و استانول ها و ویتامین b3 موجود در ارزن باعث کاهش کلسترول می شوند.

مواد مغذی ارزن شامل 15 درصد پروتئین، مقادیر بالای فیبر، ویتامین های  ب کمپلکس (نیاسین، فولاسین و ریبوفلاوین)، مواد معدنی آهن، منیزیم، فسفر، منگنز، پتاسیم، کلسیم و روی، آمینواسیدهای ضروری متیونین، لسیتین و ویتامین a و غنی از فیتوکمیکال هایی مثل اسید فیتیک می باشد. ارزن حداقل آلرژی زایی و بیشترین هضم را دارا است. ارزن یک ماده بدون گلوتن است که می توان آن را برای بیماران سلیاکی مورد استفاده قرار داد. ارزن از نظر کلسیم غنی بوده و به تحکیم استخوان ها کمک کرده و ریسک استئوپروزیس را کاهش می دهد. همچنین به خاطر آهن موجود در ارزن در افراد دچار آنمی می تواند مفید واقع شود همچنین ارزن به عنوان یک ماده پرانرژی و حاوی مواد مغذی بالا برای ورزشکاران و کودکان محسوب می شود و در صورت ترکیب با حبوبات عالی پروتئین می باشد که مخصوصاً برای افراد دارای رژیم گیاه خواری ایده آل است.

imoz.ir/millet-plant. www ،www.agronic.ir ، www.parsbiology.com/view/15406.aspx 6�#�`��