ترخون یکی از سبزی های پر طرفداره که  در سبزی خوردن مصرف میشه. خاص بودن ترخون به دلیل مزه ی تند ، گس و شیرین آن است.از ریشه این گیاه ، هرساله ساقه‌های زیادی می روید که گاهی بلندی آنها به ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر می رسد .برگ این گیاه باریک و بلند و به رنگ سبز تیره بوده و مزه آن تُند و بسیار معطر میباشدترخون را به عنوان سبزی خام مصرف می کنند و برای معطر ساختن خیارشور و سالاد و غیره استفاده می کنند .

ترخون گیاهی است علفی و چند ساله از خانواده کاسنی که ارتفاع آن تا 1 متر نیز می رسد. برگ های باریک و بلند آن به رنگ سبز روشن و براق هستند. گل های زرد رنگ این گیاه بصورت گل آذین خوشه در انتهای ساقه اصلی نمایان می شوند. نام گونه این گیاه (دراکونکولوس) از کلمه دراگون به معنای اژدها گرفته شده است وعلت این نامگذاری اثرات شفابخش این گیاه در درمان نیش خوردگی انسان از مارها و حیوانات سمی می باشد.

ترکیبات شیمیایی و فرآوری
خشک کردن این گیاه در محل سایه سبب حفظ رنگ و میزان مواد موثره آن می گردد. البته استفاده از خشک کن های صنعتی در مورد این گیاه رونق فراوانی دارد و

بدین منظور از دمای 40 درجه سانتیگراد استفاده می شود. مهمترین ماده موثره این گیاه اسانسی به رنگ زرد کم رنگ است که میزان آن بین 1 تا 3 درصد گزارش

شده است. مهمترین اجزای اسانس ترخون عبارتند از استراگول (40 تا 70 درصد)، آلفا پینن، بتا پینن، لیمونن، میرسن و … .

زمان کاشت ترخون

از اوایل فروردین تا اواخر خرداد ماه میتوان این سبزی را کشت کرد.

تهیه بذر

ترخون از طریق ریشه یا نشاء کشت میشود. انتخاب نشاء خوب مهمترین قسمت از عملیات کاشت است.

خاک مناسب ترخون

اگر میخواهید ترخون را در باغچه کشت کنید، مقداری خاک برگ و ورمی کمپوست را با خاک مخلوط کنید. و برای کشت در گلدان مخلوط کوکوپیت + پیت ماس + خاک باغچه ترکیب خوبی است.

نور

ترخون به نور زیاد خورشید نیاز دارد. در خانه میتوانید ترخون را پشت پنجره نورگیر پرورش دهید.

آبیاری سبزی ترخون

ترخون به آب زیاد احتیاج ندارد. در خانه و در گلدان هر سه روز یکبار و در باغچه پنج روز یکبار.

تاریخ و فواصل کاشت

ترخون را باید با گیاهان کشت کرد که سبب افزایش و گسترش علفهای هرز نشوند. اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر رویشی ترخون (از طریق قلمه‌های ساقه‌ای و

پاجوش) و فصل پائیز زمان مناسبی برای تکثیر ترخون از طریق تقسیم ریشه می‌باشد. ترخون 8 تا 10 سال عمر می‌کند ولی محصول آن نقطه 4 تا 6 سال بازدهی

اقتصادی دارد.

کاشت ترخون

کاشت و تکثیر ترخون به صورت رویشی و به روشهای زیر صورت می گیرد.
قلمه ساقه‌ای

پس از جدا کردن ساقه‌های سبز و جوان از پایه مادری آنها را در زمین مورد نظر کشت می‌کنند. تکثیر ترخون با استفاده از این روش مناسب نیست و کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تکثیر پاجوش ترخون

اطراف پایه‌های مادری 3 تا 4 ساله پاجوشهای متعددی از رویش استلونها بوجود می‌آیند که هر پاجوش از ساقه کوتاه و ریشه مناسبی برخوردار می‌باشد. چنانچه

اواخر پائیز یا اوایل بهار اطراف گیاهان را به ضخامت 4 تا 5 سانتیمتر با خاک نرم بپوشانیم پاجوشهای بیشتری تولید می‌شود.

در این روش در اواخر بهار(خرداد) خاک اطراف گیاهان را کنار می‌زنند و با جدا کردن پا جوشها آنها را در زمین اصلی کشت می‌کنند. معمولا اطراف هر پایه مادری 20

تا 40 پاجوش بوجود می‌آید ولی بهتر است بیش از 10 تا 20 پا جوش از گیاه مادر جدا نشود، چون ممکن است سبب خشک شدن پایه مادری گردد. پس از انتقال

پاجوشها به زمین اصلی باید بلافاصله گیاهان را آبیاری نمود.

تقسیم ریشه ترخون

در بسیاری از کشورها از این روش برای تکثیر ترخون استفاده می‌شود. پایه‌های مادری 3 تا 4 ساله را که کاملا سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی هستند از خاک

خارج می‌کنند سپس ریشه را به 5 تا 10 قطعه تقسیم می‌نمایند هر قطعه باید دارای حداقل 1 تا 2 جوانه رویشی باشد سپس در عمق 10 تا 155 سانتیمتر در زمین

اصلی کشت می‌شوند برای هر هکتار زمین به 35 تا 40 هزار بوته نیاز است.

داشت ترخون

در طول رویش گیاهان مبارزه مکانیکی و شیمیایی با علفهای هرز ضروری است. قبل از رویش گیاهان در سال دوم می‌توان از علف کشهای مرکازین (Merkazin) به

مقدار 8 کیلوگرم در هکتار یا سنسور (sensore) به مقدار 1 تا 1.22 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. پس از از اولین برداشت می‌توان از علف‌کش مرکازین

(Merkazin) به مقدار 4 تا 6 کیلوگرم یا از علف کش آفالون (Afalon) به مقدار 6 کیلوگرم در هکتار استفاده کرد.

پس از برداشت محصول برگردان کردن خاک بین ردیفها سبب تهویه خاک و نیز سبب تسریع در رویش گیاهان می‌شود. ترخون در طول رویش ممکن است توسط

عوامل بیماریزای قارچی نظیر قارچ عامل زنگ و قارچ عامل لکه برگی آسیب ببیند، که باید جهت مقابله با آنها از قارچ کشهای مناسب استفاده نمود.

برداشت ترخون

محصول ترخون را می‌توان یک یا دوبار در سال برداشت کرد. اولین برداشت در مرحله گل‌دهی انجام می‌گیرد. اوایل تابستان زمان مناسبی برای اولین برداشت

است. از اواخر شهریور تا قبل از بروز سرما می‌توان دومین برداشت را انجام داد. گیاهان باید از فاصله 7 تا 8 سانتیمتری از سطح زمین برداشت شوند در غیر

اینصورت گیاهان خشک می‌شوند. در صورتی که از پیکر رویشی گیاه به عنوان سبزی یا ادویه استفاده شود، می‌توان سه بار در سال محصول را برداشت کرد.

اولین برداشت قبل از گل دهی (اواخر خرداد – اویل تیر) انجام می‌گیرد. پس از برداشت اندام های جمع شده را خشک می‌کنند. اگر چه می‌توان آنها را در سایه خشک

کرد ولی برای مقیاس وسیع از خشک‌کنهای الکتریکی در دمای 40 تا 50 درجه سانتیگراد استفاده می‌شود. در سال اول عملکرد پیکر رویشی تازه 1.5 تا 2 تن در هکتار

خواهد بود که از آن 25 تا 35 کیلوگرم اسانس بدست می‌آید. عملکرد پیکر رویشی خشک 2 تا 2.5 تن در هکتار میباشد.

خواص مفید ترخون

ترخون منبع بسیار خوبی از آهن، کلسیم و منگنز می‏ باشد. این سبزی همچنین دارای پتاسیم، منیزیم و ویتامین ‏های A و C می ‏باشد.

ترخون بیشتر به صورت یک سبزی در پخت و پز استفاده می ‏شود اما از آن برای مصارف پزشکی نیز استفاده می ‏کنند. به دلیل داشتن خاصیت بی‏ حس‏ کنندگی در

دهان، یونانیان باستان این گیاه را برای  تسکین دندان درد می‏ جویدند. این گیاه همچنین در قرون وسطی به عنوان یک پادزهر برای درمان سم مارگزیدگی استفاده

می ‏شد. از دیگر خواص مفید ترخون می ‏توان به مواردی چون کمک به هضم بهتر غذا، مسکن ملایم و یک کمک کننده‏ ی خوب به پیشگیری از بیماری‏ های قلبی و

چاقی اشاره کرد(البته به شرط این که به جای نمک استفاده شود.).

از قدیم الایام برای درمان دردهای شکمی و افزایش اشتها از ترخون استفاده می ‏شده است. ترخون تنظیم کننده قاعدگی در زنان است. این گیاه مخصوصاً اگر به

شکل دم کرده مصرف شود برای رفع خستگی و آرامش اعصاب بسیار سودمند است به همین دلیل برای افراد بیش فعال مفید است.

ترخون تولید صفرا به وسیله ‏ی کبد را افزایش می‏ دهد و به این ترتیب به هضم و گوارش غذا کمک می‏کند و موجب افزایش سرعت فرایند سم ‏زدایی در بدن می‏

شود.

افرادی که فشار خون بالایی دارند می‏توانند از این سبزی به جای نمک در غذا استفاده نمایند.

ترخون توانایی بسیار زیادی برای مبارزه با کرم‏های روده‏ای نیز دارد.

خواص مفید روغن ‏های فرار ترخون:

روغن‏های ضروری ترخون به وسیله‏ تقطیر با بخار آب از برگ ‏ها و گل ‏های این گیاه استخراج می‏شوند و شامل سینئول، استراگول، اوسیمن و فلاندرن می ‏باشند.

روغن ‏های ضروری یا همان اسانس های فرار موجود در ترخون دارای خواص زیادی می باشند که از آن جمله می توان به مواردی چون ضدرماتیسم، اشتها آور، کمک

به بهبود گردش خون، کمک به گوارش بهتر غذاها، برطرف‏ کننده بوی بد، قاعده‏آور، محرک و کرم‏ زدا اشاره کرد.

حالا چگونگی تاثیر روغن‏های فرار بر روی برخی بیماری‏ ها را برای ‏تان توضیح می ‏دهم:

* ضد روماتیسم

بد نیست که بدانید دو عامل مهم در ایجاد رماتیسم (درد مفاصل) و آرتریت (التهاب و ورم مفاصل) دخیل هستند؛ 1) گردش خون و لنف نامناسب مخصوصاً در اندام‏

هایی مثل دست و پا و 2) تجمع مواد سمّی مانند اسید اوریک در بدن. خوب با این توضیحات برای درمان این بیماری باید 2 اتفاق بیفتد: یا این که ماده ی درمان

کننده به جریان خون کمک کند و آن را آسان ‏تر نماید یا باید سم ‏زدا باشد یعنی باید سم‏ ها را از بدن خارج کند.

روغن ‏های فرار ترخون بیشتر به دلیل اول برای این بیماری مفید هستند یعنی توانایی بسیار خوبی برای افزایش جریان خون دارند. بدین ترتیب موجب گرم شدن

ناحیه ی آسیب دیده می ‏شوند و علاوه بر این نمی ‏گذارند که اسید اوریک در آن مکان‏ های خاص تجمع کنند. ترخون همچنین به سم‏ زدایی نیز به ‏وسیله‏ ی تحریک

دفع ادرار و مدفوع کمک می‏ کند.

 

* اشتهارآور

ترخون ترشح شیره‏ های گوارشی معده را تحریک می ‏کند و به همین دلیل موجب افزایش اشتها می ‏شود. این اتفاق درست در زمانی شروع می ‏شود که شما آن را در

دهان تان قرار می ‏دهید جایی که در آن بزاق تولید می‏ شود. در قسمت ‏های پایین‏ تر دستگاه گوارشی، شیره‏ ی معده و صفرا ترشح می ‏شوند تا اگر غذایی در معده

باشد سرعت هضم مواد غذایی را افزایش دهند و اگر نباشد و به عبارتی معده خالی باشد به نوبه ‏ی خود موجب افزایش اشتها شوند.

* کمک به بهبود گردش خون

روغن ‏های فرار موجود در ترخون گردش خون و مخاط را بهبود می ‏بخشند و به توزیع مناسب مواد مغذی، اکسیژن، هورمون ‏ها و آنزیم ‏ها در سراسر بدن کمک می ‏کنند.

* کمک به هضم مواد غذایی

این روغن‏ها یا به عبارتی اسانس ‏ها همان ‏طور که در بالا ذکر شد موجب افزایش شیره‏ های گوارشی در سراسر دستگاه‏ گوارش می ‏شوند و بدین ترتیب به افزایش

توانایی بدن به هضم مواد غذایی از طریق تجزیه‏ ی غذاها به مواد مغذی مختلف کمک می کند(ترخون به خصوص برای هضم پروتئین‏ ها و چربی‏ های گوشت کمک

کننده ی خوبی است) و به وسیله‏ ی تحریک حرکات دودی روده‏ ها موجب تسهیل حرکت غذاها در کل سیستم گوارشی می ‏شوند.

* بوزدایی

بوی تند و معطر ترخون برای دور کردن بوی بد از بدن استفاده می ‏شود. ترخون همچنین موجب مهار رشد میکروب ‏های روی پوست نیز می ‏شود و به این ترتیب

موجب کاهش بیشتر بوی بدن می ‏شود.

* قاعده‏آور

ترخون قاعدگی را آسان ‏تر و آن را منظم می ‏کند. علاوه براین، ترخون موجب تسکین مشکلاتی چون دردهای شکمی، حالت تهوع، خستگی و دیگر آزار و اذیت‏های این

دوران خواهد شد.

* محرک

ترخون موجب تحریک و تهییع مغز، سیستم عصبی، سیستم گوارشی، سیستم گردش خون و سیستم هورمونی(اندوکرینی) می ‏شود. به عبارتی این گیاه به نوبه ‏ی

خود همه ‏‏ی سیستم ‏های متابولیکی را تحریک می ‏کند و در نتیجه رشد و ایمنی بدن را ارتقا می بخشد.

* کرم‏زدا

سمیّت این روغن کرم ‏های بدن را می ‏کشد. این ها شامل کرم‏های گرد و نواری که در روده یافت می ‏شوند، کرم قلاب‏ دار که می تواند به هر جایی از بدن برود و حتی

کرم حشره که بر روی زخم‏ ها وجود دارد، می‏ شوند.

البته دقت داشته باشید که تا وقتی این روغن‏ ها به صورت موضعی و خارج از بدن استفاده می ‏شوند جای نگرانی وجود ندارد اما هنگامی که به صورت خوراکی

مصرف می‏شوند باید مراقب بود زیرا این‏ها سمّی هستند.

چند نکته که باید توجه کنید:

– این روغن‏ها به دلیل وجود استراگول سمّی هستند، استراگول نام دیگر میتل چاویکول است و از این رو نباید به کودکان کم سن (زیر 4 سال) و زنان باردار داده شود.

– ترخون را به صورت تازه 10 تا 14 روز می ‏توان در یخچال نگهداری کرد. اما در فریزر 4 تا 6 ماه قابل نگهداری است.

– برای خشک کردن ترخون، ابتدا آن را پاک کرده و خوب بشویید و سپس در یک محل تاریک و گرم قرار دهید وقتی که خشک شدند آن ها را درون شیشه‏ ی تمیزی

ریخته و در جای خنک و تاریک نگه داری کنید.

ترخون‏های خشک شده دارای طعم و مزه‏ ی همانند ترخون ‏های تازه نیستند، اما به هر حال برای زمانی که سبزی تازه در دسترس نیست مناسب هستند.

 

 

 

منابع:کشکول – Good green – دانشنامه رشد – بوستان – تبیان