معرفي‌ مهمترين گونه‌های درخت و درختچه‌ در طراحی و توسعه فضای سبز با تصویر

 

شناسايي ‌و‌ معرفي‌ برخي از مهمترين گونه‌هاي درختي و درختچه‌اي در طراحي و توسعه فضاي سبز

با تشکر از  مسعود يوسفي 

چكيده:

        استفاده از درختان و درختچه‌هاي زينتي براي زيباسازي و ايجاد سايه در محيط زندگي بشر از دير باز مورد توجه انسان بوده است. در اين راستا هر گونه گياهي با توجه به خصوصيات گياهشناسي و نيازهاي اكولوژيك و عكس‌العمل‌هاي گياهان در مقابل تنش‌هاي محيطي (خشكي و كم آبي) انتخاب و كاشته مي‌شده، زيرا شرايط محيط كشت به ويژه اقليم و خاك و ارتفاع از سطح دريا و شيب و عرض جغرافيايي از عوامل محدود كننده مناطق رويشي گونه‌هاي گياهي مي‌باشد، كه ايجاد فضاي سبز را با مشكل مواجه مي‌كند. در اين مقاله ابتدا گونه‌هاي درختي و درختچه‌اي زينتي مناسب با هر اقليم شناسايي، انتخاب و نيازهاي اكولوژيك آنها مشخص و سپس با معرفي گونه‌هاي گياهي هر اقليم (گرمسيري و سردسيري) شاخص‌ترين گونه‌هاي گياهي مناسب با اقليم آن منطقه جهت كاشت و توسعه فضاي سبز توصيه مي‌گردد. زيرا انتخاب نادرست و عدم توجه به شرايط اقليمي و خواهش‌هاي اكولوژيكي هر گونه گياهي موجب هدر رفتن سرمايه وقت و عدم موفقيت در توسعه فضاي سبز مي‌گردد. شاخص‌ترين گونه‌هاي درختي و درختچه‌اي پهن بــــــرگ و سوزني برگ شامـــــــل:     1- به ژاپني (Chaenomeles Japonico) 2- شير خشت (Cotoneaster salicifolius)        3- شمشاد‌(Euonymus europaeus)  4- ياس‌زرد‌ Forsythia intermedia )  5- زيتون (Olea europaea)   6- زبان گنجشك (Fraxinus velutina) 7- گردو (Juglandus regia ) 8- پيراكانتا (Pyracantho cocinea) 9- اقاقيا (Robinia pseudocacia) 10- ســرو نقره‌اي (Cupressus arizonica) 11- كاج جنگلي (Pinus sylvestries) 12- نوئل (Picea abies)  13- سرو نقره‌اي (Cupressus arizonica) 14- ســــرو خمره‌اي (Thuja orientalis)       15  – سرخدارزينتي (Taxus midia).

 

مقدمه:

            گياهان بعنوان مهمترين پديده خلقت داراي خواص و ويژگيهاي منحصر به فردي هستند كه نقش حياتي در آفرينش ساير پديده‌هاي جاندار داشته‌اند. بطوريكه بدون وجود گياهان ادامه حيات ساير موجودات ممكن و ميسر نبوده است. استفاده از گياهان در ايجاد مناظر سرسبز و تنوع محيط يكي از شاخص‌ترين هنر بشر در بكارگيري گياهان زينتي و ايجاد محيطي دلپذير جهت تعديل حالات روحي و زندگي ماشيني امروزه مي‌باشد. بعنوان مثال ايجاد باغهاي معلق بابل يكي از شگفتي‌هاي هنر بشر در زيباسازي محيط اطراف خود بوده است. در اين زمينه گياهان زينتي بويژه گل‌ها و درختچه‌ها به لحاظ زيبايي و متفاوت بودن فرم رويشي، طول دوره گلدهي و تغيير رنگ شاخه‌ها و برگها و تنوع گل در فصول مختلف از اهميت ويژه‌اي در طراحي فضاي سبز برخوردار مي‌باشند. در اين مقاله سعي بر اين است تا با معرفي و شناسايي درختان و درختچه‌هاي زينتي شاهد استفاده از آنها در فضاي پاركها و ميادين بر اساس خواهش‌هاي اكولوژيكي و شرايط آب و هوايي منطقه باشيم.

روش كار:

            ابتدا شرايط اقليمي بويژه درجه حرارت و نوع خاك بررسي، سپس بر اساس نيازهاي اكولوژيك بويژه نيازهاي آبي و خاكي، گونه‌هاي سازگار سوزني برگ و پهن برگ هر منطقه كه مستعد رويش و سازگار آب و هواي آن منطقه مي‌باشد شناسايي و معرفي گرديده است چرا كه نياز اكولوژيكي هر گونه تأثير بسزايي در ميزان موفقيت رويش و ماندگاري آن گونه در محيط كشت دارد.

نتايج و توصيه‌ها:

            گونه‌هاي پهن برگ و سوزني برگ از نظر خواهش‌ها و نيازهاي اكولوژيك كه طيف وسيعي از شرايط اقليمي را متحمل مي‌نمايند و بسيار با هم متفاوت مي‌باشند، لذا در درجه اول اولويت با گونه‌هايي مي‌باشد كه حساسيت كمتري را به آفات و امراض و شرايط نامساعد محيطي (خشكي و كم آبي) داشته باشند. بعنوان مثال كاج‌ها از گونه‌هاي سوزني برگ مقاومت بيشتري به شرايط نامساعد محيطي نسبت به ساير گونه‌هاي سوزني برگ حساس دارند و يا اينكه اقاقيا از گونه‌هاي پهن برگ نسبت به ساير شرايط خشكي را بهتر مي‌تواند تحمل نمايد. شاخص‌ترين گونه‌هاي پهن برگ و سوزني برگ با توجه به شرايط اقليمي بشرح ذيل مي‌باشد.

الف- گونه‌هاي پهن برگ

1-به ژاپني Chaenomeles Japonica   

ويژگيهاي گياهشناسي

            درختچه‌اي است از خانواده Rosacae با رشد متوسط و داراي تاجي پهن و گسترده با گلهاي قرمز مايل به صورتي كه از اوايل بهار شروع و حدود يكماه دوام دارد.

نيازهاي اكولوژيك:

 اين درختچه طالب آب و هواي معتدله مرطوب مديترانه‌اي است و در خاك معمولي با نياز آبي متوسط و در مكان آفتابي رويش مي‌نمايد و ازدياد آن بوسيله بذر و قلمه انجام مي‌شود. گلهاي زيبايي آن در اوايل بهار زينت بخش باغها، پاركها و باغچه‌ها و حاشيه خيابان‌ها و پاركها مي‌باشد.

2-شير خشت Cotoneaster salicifolius

        

    درختچه‌اي است از خانواده Rosaceae كند رشد و خزان كننده با گلهاي سفيد كه در اوايل ارديبهشت ظاهر مي‌شوند و داراي ميوه‌هاي قرمز رنگ و زيبا كه تا زمستان برروي شاخه‌ها باقي مي‌مانند.

نيازهاي اكولوژيك:

 اين درختچه در خاكهاي معمولي با نياز آبي متوسط و مكان آفتابي رويش مي‌نمايد. تكثير آن بوسيله بذر و قلمه امكان انجام مي‌شود و از نظر اقليمي طالب آب و هواي معتدل مي‌باشد.

3- شمشاد Euonymus europaeus   

ويژگيهاي گياهشناسي:

            درختچه‌اي است از خانواده Celastraceae كند رشد و خزان كننده داراي ميوه‌هايي به رنگ قرمز و برگهايي متمايل به سبز مي‌باشد كه منظره زيبايي را در فصل بهار و پاييز بوجود مي‌آورد.

نيازهاي اكولوژيك:

 طالب آب و هواي معتدل و خاك معمولي و در مكان سايه آفتابي رويش مي‌نمايد و ازدياد آن بوسيله بذر، قلمه، پيوند و خوابانيدن شاخه مي‌باشد و داراي نياز آبي متوسط مي‌باشد.

4- ياس زرد  Forsythia intermedia

ويژگيهاي گياهشناسي:

            درختچه‌اي است از خانواده Oleaceae و خزان كننده و داراي گل زرد طلايي بسيار زيبا كه در اوايل بهار ظاهر مي‌شود.

نيازهاي اكولوژيك:

  اين گياه طالب آب و هواي معتدل و در خاك معمولي با زهكشي مناسب و با نياز آبي متوسط و در مكان آفتابي يا نيمه سايه رويش مي‌نمايد. تكثير آن بوسيله بذر و قلمه‌ و حتي خوابانيدن شاخه امكان پذير مي‌باشد.

5- زيتون Olea europaea   

            درختي است كند رشد هميشه سبز داراي گلهاي سبز و معطر و ميوه سبز رنگ كه پس از رسيدن به رنگ قهوه‌اي و سياه در مي‌آيد و با توجه به هميشه سبز بودن بسيار مناسب براي پاركها و خيابانها مي‌باشد.

نيازهاي اكولوژيك:

            در خاك لومي و شني مكان آفتابي و بسيار مقاوم به خشكي با نياز آبي كم و در آب و هواي مرطوب تا معتدل رويش مي‌نمايد ازدياد با قلمه مي‌باشد.

6- زبان گنجشك  Fraxinus velutina

        

    درختي است از خانواده Oleaceae نسبتاً سريع الرشد، خزان كننده و با فرم تاج نسبتاً پهن كه در فصل پاييز رنگ برگها بصورت زرد و نارنجي بسيار زببا در پاركها خودنمايي مي‌كند ارتفاع اين درختان تا 20 متر مي‌رسد.

نيازهاي اكولوژيك:

            اين درخت طالب آب و هواي سرد تا معتدل و در خاكهاي معمولي با نياز آبي متوسط رويش مي‌نمايد. تكثير آن بوسيله بذر و پيوند انجام مي‌شود.

7- گردو Jaglandus regia 

            درختي از خانواده Juglandaceae  با رشد متوسط و خزان كننده و ارتفاع آنگاه تا 30 متر مي‌رسد تاج آن گردو و گسترده داراي ميوه خوراكي مي‌باشد.

نيازهاي اكولوژيك:

            اين درخت در آب و هواي معتدل تا سرد و در خاكهاي كاملاً زهكشي شده و سنگين با نياز آبي متوسط و در مكان آفتابي رويش مي‌نمايد. ازدياد آن بوسيله بذر و پيوند انجام مي‌شود و براي تزئين پاركها مناسب مي‌باشد.

8- پيراكانتا  Pyracantha coccinea

            درختچه‌اي است از خانواده Rosaceae با تاج گسترده داراي گلهاي ريز و سفيد و ميوه در بعضي گونه‌ها قرمز رنگ و در بعضي زرد مي‌باشد و بسيار مناسب پاركها و ميادين مي‌باشد.

نيازهاي اكولوژيك:

            طالب خاكهاي با زهكشي مناسب با نياز آبي متوسط و در آب و هواي معتدل و مرطوب رويش مي‌نمايد. تكثير اين گياه بوسيله بذر و قلمه مي‌باشد.

9- اقاقيا Robinia Pseudocacia 

           

درختي است از خانواده Leguminosa با رشد متوسط و خران كننده و داراي تاجي گسترده و گلهاي سفيد و معطر كه در اوايل بهار ظاهر مي‌شود. داراي ميوه‌هاي قهوه‌اي تيره كه بصورت خوشه‌اي براي مدت طولاني در روي درخت باقي مي‌ماند.‌ مناسب براي پاركها و خيابان‌ها

نيازهاي اكولوژيك:

            طالب خاكهاي معمولي و با نياز آبي كم و مكان آفتابي و در آب و هواي معتدل رويش مي‌نمايد و ازدياد آن بوسيله بذر انجام مي‌شود.

 

گونه‌هاي شاخص سوزني برگ:

1– سرو نقره‌اي Cufressus arizonica 

ويژگيهاي گياهشناسي:

            درختي است از خانواده Cupressaceae هميشه سبز و سريع الرشد با تاج مخروطي و برگهاي سوزني نقره‌اي رنگ با تنه‌اي قرمز و زيبا و داراي گلهاي زرد مايل به كرم كه در اوايل بهار ظاهر مي‌شوند و در نهايت به يك ميز قهوه‌اي رنگ تقريباً گرد تبديل مي‌گردد.

نيازهاي اكولوژيك:

            نياز به خاك عميق و حاصلخيز با زهكشي مناسب و طالب آب و هواي سرد تا معتدل و در مكان آفتابي و بسيار مقاوم به خشكي و سرما مي‌باشد.

2– سرو خمره‌اي( (Thuja orientalis

ويژگيهاي گياهشناسي:

            درختچه‌اي است هميشه سبز با رشد متوسط تا زياد به ارتفاع 5 تا 12 متر مي‌رشد. داراي تاجي به فرم مخروطي مهرور و در اوايل بهار گل مي‌دهد و داراي ميوه‌اي به رنگ قهوه‌اي كه در تابستان ظاهر مي‌شود و بسيار مناسب پاركها و ميادين مي‌باشد.

نيازهاي اكولوژيك :

طالب آب و هواي معتدل تا سرد و خاك عميق و لوم با نياز آبي متوسط و در مكان آفتابي رويش مي‌نمايد. ازدياد آن بوسيله بذر و در خاك سبك امكان‌پذير مي‌باشد.

3- سرخدار زينتي Taxus midiahicksiu

ويژگيهاي گياهشناسي:

            درختچه‌اي است كند رشد هميشه سبز و در اوايل بهار گل مي‌دهد و داراي ميوه‌هاي قرمز رنگ مي‌باشد و مناسب براي پاركها و ميادين مي‌باشد.

نيازهاي اكولوژيك:

            طالب آب و هواي معتدل و مرطوب و خاك عميق و نسبتاً آهكي و نياز آبي متوسط مي‌باشد و عموماً در مكان آفتابي تا نيمه سايه قادر به رويش مي‌باشد و تكثير آن بوسيله بذر پيوند و قلمه انجام مي‌شود.

4- كاج جنگلي Pinus sylvestris

         

   درختي است از خانواده Pinaceae كند رشد و هميشه سبز به ارتفاع 10 تا 20 متر با فرم تاج بصورت چتري پهن و مناسب براي پاركها، ميادن و خيابانها مي‌باشد.

نيازهاي اكولوژيك:

            در خاك معمولي و مرطوب با نياز آبي متوسط رشد مي‌كند و عموماً طالب آب و هواي مرطوب تا معتدل مي‌باشد و تكثير آن بوسيله بذر در خاك سبك انجام مي‌شود.

5- نوئل Picea abies

            درختي از خانواده Pinaceae كند رشد و هميشه سبز كه به ارتفاع گاه تا 30-50 متر مي‌رسد و داراي تاجي مخروطي نوك تيز و فصل گلدهي عموماً در اواسط بهار است و مناسب براي پاركها و ميادين مي‌باشد.

نيازهاي اكولوژيك:

            طالب آب و هواي سرد و خاك حاصلخيز و عميق و در مكان آفتابي با نياز آبي متوسط مي‌باشد. ازدياد آن عموماً بوسيله بذر در خاك سبك و بوسيله پيوند امكان پذير مي‌باشد.

 

توصيه‌ها و پيشنهادات:

            پيشنهاد ميگردد ابتدا نوع خاك و شرايط اقليمي مطالعه، سپس به كاشت نهال گونه‌هاي پهن برگ و سوزني برگ اقدام گردد. زيرا بعضي از گونه‌ها بسيار حساس مي‌باشند و رشد آنها دچار اختلال مي‌گردد لذا از گونه‌ها و ارقام سازگار با اقليم جهت توسعه فضاي سبز استفاده گردد.

منابع مورد استفاده :

1-  عبدي‌پور، ميترا، درخت و درختچه‌هاي زينتي در فضاي سبز شهري. ماهنامه پژوهش آموزشي ريشه‌ها شماره 61 سال يازدهم 1383.

2-  مومن رومياني، عيسي 1380. معرفي يكصد گونه درختي و درختچه‌ زينتي مناسب براي طراحي منظر (فضاي سبز) از انتشارات مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع.