معرفی سماق و روش کاشت و تکثیر آن

معرفی درختچه سماق

درختچه سماق، درختی کوچک پاست با ارتفاع سه متر و گاهی به چهار متر بالغ می‌شود و شاخه‌های جوان و دمبرگ‌های آن را موهای زبر پوشانیده است.سماق به عنوان یکی از گونه های گیاهی جنگلی خودرو که دست بشر در گسترش آن کمتر دخالت داشته، به شکل درختچه ای است کوهستانی که میوه‌های خوشه‌ای دارد، رنگ میوه آن قرمز و قهوهای و طعم آن گس است، ولی پس از رسیدن ترش می شود.

میوه آن شفت کرکدار قهوه‌ای مایل به ارغوانی است، برگ‌های سماق دارای 13 درصد مازوست بوده و در صنعت چرم‌سازی خصوصاً در مصر و یونان باستان بکار برده می شد، میوه سائیده شده آن نیز بعنوان چاشنی غذا در منازل مصرف می‌شود، از پوست آن هم رنگ زرد نارنجی به‌ دست می‌آید.

سماق دارای انواع مختلفی از جمله، سماق صمغی (در بعضی از باغات تهران و مناطقی از کشور ژاپن می روید)، سماق آمریکایی (در مناطقی از آمریکای شمالی می روید)، سماق معمولی (مهمترین و پر رویش ترین درختچه سماق)، است.

آب و هوای مناسب درختچه سماق

سماق معمولی درختچه ای است کوهستانی با میوه‌ های خوشه‌ای که بومی نواحی مدیترانه، جنوب ایتالیا و آسیای شرقی بخصوص ایران است.
این گیاه به صورت دیم در مناطق مساعد پرورش داده می شود.

این محصول در ایران در نقاط استپی سلسله کوه‌های البرز و زاگرس در آذربایجان و خراسان و فارس و دامنه‌های جنوبی رشته کوههای البرز، در دره‌های کرج و هراز، بین هزار تا هزار و 700 متر، در ارتفاعات شیراز تا 23 هزار متر ارتفاع از سطح دریا و در جنگلهای ارسباران در ارتفاعات بین 650 تا هزار و 900 متر از سطح دریا دیده می‌شود.

این درختچه در مناطقی که 00 تا 350 میلیمتر بارندگی سالیانه داشته باشد رشد می کند، در خاکهای کمی اسیدی یا خنثی با 6.5 تا هفت = HP بهتر رشد می کند.

آب و هوای گرم و خشک را می پسندد، گیاهی نور پسند بوده و غیر مقاوم به سایه است، مقاوم به آفات و امراض بوده، اگر در اثر کم آبی خشک شود با مختصر رطوبت ایجاد پاجوش می کند و در صورت سرمازدگی ساقه های جدید ایجاد می کند.

برداشت سماق در شهریور ماه انجام میشود و درآمد ان از سال پنجم به بعد اقتصادی هست .

کاشت سماق:

تکثیر و ازدیاد سماق :

روش های تکثیر این درختچه به صورت پاجوش، بذر و قلمه ساقه و ریزوم بوده؛

بهترین روش تکثیر سماق پاجوش است که در پاییز یا آخر زمستان پاجوش را با ریشه از گیاه مادر جدا کرده و در محیط جدید کشت می کنند.

کاشت بذر سماق:

 ابتدا بذرها را در یک ظرف قرار دهید و روی آن‌ها آب جوش بریزید، تا زمانی که آب کاملا خنک شود اجازه دهید بذرها در آب بمانند. بذرها را در یک دستمال قرار دهید تا خشک شوند. سپس بذرها را در یک ظرف بدون سوراخ حاوی مخلوط پیت ماس و پرلیت به عمق یک سانتی‌متر بکارید و آن را به مدت سه تا چهار ماه در یخچال قرار دهید.
در طول این مدت 1 سانتی‌متر از قسمت بالایی مخلوط را مرطوب نگه دارید. بعد از این مدت بذرها را از یخچال خارج کنید و آن‌ها را به کاغذ سنباده بمالید تا پوسته بذر نازک شود. سپس بذرهای سماق را به عمق 1.5 سانتی‌متر در مخلوط پیت ماس و پرلیت بکارید. برای کاشت بذرها، از گلدان‌های 8 تا 10 سانتی‌متری دارای سوراخ استفاده کنید. بین بذرها 3 سانتی‌متر فاصله قرار دهید. روی گلدان پلاستیک بکشید تا رطوبت حفظ شود. دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذر سماغ 18 تا 21 درجه سانتی‌گراد است.

گلدان‌ها را در معرض نور مستقیم خورشید قرار دهید. زمانی که مخلوط پیت ماس و پرلیت در حال خشک شدن بود  آب دهید و آن را مرطوب کنید. بعد از جوانه‌زنی پلاستیک را بردارید. جوانه‌زنی بذر سماق معمولا دو تا چهار هفته طول می‌کشد. هر زمان که مخلوط در حال خشک شدن بود به آن آب دهید. زمانی که اندازه نهال ها به 8 تا 10 سانتی‌متر رسید، آن‌ها را به گلدان‌های جداگانه حاوی خاک گلدان دارای زهکشی خوب منتقل کنید.
نهال‌ها را در اواسط پاییز به زمین منتقل کنید. گیاه سماق به کود نیاز ندارد. یک مکان با آفتاب کامل یا سایه جزیی برای کاشت گیاه سماق در نظر بگیرید. خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد. هر زمان خاک در حال خشک شدن بود به آن آب دهید. فاصله بین گیاهان را 25 تا 30 سانتی‌متر در نظر بگیرید.

بذرهای سماق دارای رکود فیزیولوژیکی و فیزیکی می‌باشد.

خواص دارویی و درمانی و مضرات سماق

سماق منبع ویتامین c بوده و دارای خواص دارویی فراوانی نیز هست، که از آن جمله می توان به مواردی چون، درمان بیماریهای روماتیسمی و نقرس، کاهش خونریزی سینه(هموپتزی)، برطرف کننده اسهال معمولی و اسهال خونی، پایین آورنده تب، ادرار آور و تقویت کننده دستگاه گوارش است

پایین آورنده قند خون و تصفیه کننده خون و دفع مواد زائد خون، سرمه آن جهت تسکین فشار و درمان جوشهای پلک نافع بوده و در قدیم برای درمان سوزاک و سل و همچنین شیره خارج شده از درخت سماق برای درمان بیماری های دستگاه ادراری بکار می رفته است.

همچنین به علت داشتن تانن فراوان، قابض و پاک کننده معده است و خاصیت آنتی اکسیدانی آن از بروز سرطان ها جلوگیری می کند، غرغره ی و مضمضه جوشانده سماق برای ورم گلو و دهان مفید است، چکاندن آب جوشانده آنها در گوش چرک آن را از بین مى برد،

کمپرس با سماق در التیام زخم، خون دماغ، التیام سوختگی، اگزما، ترک نوک سینه و عضو ضرب دیده موثر است و همچنین مطالعات نشان می دهد که سماق تا 81 درصد از ترکیب شدن گلوکز (قند خون) با پروتئین های حیاتی بدن و در نتیجه بروز بیماریهای دیابتی جلوگیری می کند.

علت افزودن سماق به کباب: این است که خوردن گوشت کباب شده باعت تولید آنزیم هایی در بدن می شود که مضر هستند، سماق می تواند اثر این آنزیم ها را خنثی کرده و در عین حال چاشنى خوبى براى آشها و سوپها و خورشتها و رنگ آنها را مشکى کرده و اشتها را تحریک مى کند.

مضرات سماق

باید توجه داشت هرچند سماق از خواص بسیاری برخوردار است و مصرف آن به عنوان چاشنی با غذاها توصیه می‌شود اما مصرف آن برای افرادی که معده حساسی دارند مناسب نیست و می‌تواند ایجاد ناراحتی کند.

همچنین در صورتی که سماق به خوبی تهیه نشده باشد به ویژه دانه آن می‌تواند برای برخی افراد مشکلاتی‌ ایجاد کند.

اما در این میان سماق مضرات خاص خود را نیز دارد، میوه تازه سماق به دلیل ایجاد مسمومیت نباید مصرف شود و فقط باید خشک آنرا مصرف کرد، به دلیل اینکه سماق سرد است برای افراد سردمزاج مناسب نبوده و باید با گیاهان گرم مصرف شود، صمغ درخت سماق باعث یبوست شدید می شود، مرغوب ترین نوع سماق به رنگ قرمز است که متأسفانه در برخی موارد به سماق های زرد و سیاه رنگ شیمیایی اضافه می کنند تا قرمز شود و این باعث خطرناک شدن مصرف سماق می شود، مصرف بیش از حد آن هم به صورت چاشنی بیش از پنج گرم می تواند مسمومیت زا باشد.

کاربردهای صنعتی سماق

مصرف غذایی سماق به صورت پودر به عنوان چاشنی غذای برنج و آش استفاده شده، از جوانه های تازه آن در سالادها استفاده می شود، همچنین بومیان آمریکایی آشامیدنی های سرد، گرم و رنگ و دارو از میوه های سماق تهیه می کردند.

اما این گیاه برای مصارف صنعتی نیز کاربرد دارد، برگ سماق در سیگارهای سنتی کاربرد داشته است؛ از دانه سماق روغنی استخراج می شود که در شمع سازی مورد استفاده قرار می گیرد، در قدیم برگ درخت سماق دم کرده را برای سیاه کردن مو استفاده می کردند، چوب سماق و جوشانده برگ و میوه آن در رنگرزی پشم مورد استفاده قرار می گیرد، عصاره، جوشانده و برگ خشک شده درختچه که به سماق الصباغین معروف است در حدود 27 درصد جوهر مازو(تانن) دارد که در نمونه های وحشی این مقدار بیشتر است و در دباغی و رنگرزی مصرف می شود.

منابع: mehrnews -bazram-  bostane.ir