جزئیات کاشت و پرورش کاکوتی

کاکوتی (Ziziphora )، گیاهی دارویی از تیره نعنائیان و هم خانواده گیاه آویشن است. نامهای دیگر این گیاه، کاکوتو، پونه کوهی، علف کبک، اشتویا، پلنگ مشک، کهلیک اوتی و برخی نام‌های دیگر است. عطر این گیاه دارویی پرخاصیت بسیار نزدیک به گیاه آویشن و کمی هم شبیه به گیاه پونه است. قسمتهای هوایی گیاه شامل برگ و گل آن استفاده دارویی فراوان در طب سنتی و صنعت داروسازی دارد.

مشخصات ظاهری و گیاه شناسی کاکوتی

 کاکوتی گیاهی چند ساله با بوته های پر پشت (پر ساقه)، پایا، اغلب به صورت بوته‌های انبوه و به رنگ سبز یا سبز مایل به خاکستری است که ارتفاع آن بین 10 تا 50 سانتیمتر میباشد.

این گیاه دارای ساقه های متعدد اما تکی است که معمولا از ناحیه قاعده گیاه منشعب شده‌اند . بعضی ساقه ها کوتاه و برخی بلندتر هستند. ساقه های گیاه کاکوتی در قاعده سخت و کم وبیش چوبی، پوشیده از برگ، ساده به صورت ساقه‌های گلدار ایستاده یا خیزان، گاهی خزنده و در انتهای گل آذین است.

برگهای کاکوتی معطر است. سر نیزه‌ای یا خطی متمایل به سر نیزه‌ای که در قاعده باریک میشود و اکثرا دارای دمبرگی کوتاه و در بخش‌های بالا دارای موهای لطیف است. گل‌های این گیاه به رنگ سفید یا صورتی یا ارغوانی، بدون دمگل، مجتمع، گل آذین، کپه ای و متراکم است که در انتهای آن کروی یا تخم مرغی، پهن و دراز است.

روش های تکثیر گیاه کاکوتی

 کاکوتی از طریق بذر و به طور مستقیم در زمین اصلی، یا تهیه نشا و انتقال آن در زمان مناسب به بستر اصلی تکثیر می شود .بهترین زمان کاشت گیاه، اواخر تابستان تا اوایل پاییز است.

شرایط محیط برای رشد گیاه کاکوتی

شرایط اکولوژیکی مورد نیاز رشد گیاه دارویی کاکوتی عبارتند از:

• نور:  کاکوتی به نور زیاد برای رشد و مکان روشن احتیاج دارد.
• خاک : لازم است خاک گلدان برای کاشت این گیاه، از زهکشی خوب و کاملی برخوردار باشد. همچنین در خاک های غنی از مواد آلی و حاصلخیز رشد بهتری از خود نشان می دهد.
• آبیاری : نیاز آبی گیاه متوسط بوده و لازم است آبیاری به صورت منظم انجام گردد.
• کوددهی:  به طور کلی دادن کودهای تقویتی و کود کامل به رشد بهینه این گیاه کمک می کند.

آماده سازی بستر کشت

کاکوتی گیاهی کم توقع است و در خاک های رسی، شنی و حتی سنگریزه ای رشد می کند. اما چنانچه سیستم آبیاری زمین بارانی است زمین های رسی مناسب کشت نیستند. چرا که هدف از کشت برداشت اندام انتهایی است و در نتیجه آبیاری بارانی مقدار زیادی گل و لای به بوته پاشیده می شود و گیاه از حیث انتفاع خارج می شود.

چگونگی مراحل آماده سازی بستر

جهت غنی سازی زمین ابتدا در هر هکتار سیصد کیلو کود فسفات و اوره را به نسبت 2 و 1 (دویست کیلو فسفات و صد کیلو اوره)مخلوط کرده در بستر پاشیده و شخمی غیر عمیق و سپس دیسک زده شود و بدین طریق بستر آماده بذر پاشی می شود.

مقدار بذر لازم در هکتار

سه تا چهار کیلوگرم

نحوه بذر پاشی

بذر باید در سطح بستر قرار گیرد و چنانچه در خاک دفن شود قابلیت جوانه زنی را از دست می دهد. پس باید بعد از بذر پاشی بدون هیچگونه عملیاتی آبیاری انجام شود. بهتر است به منظور یکنواخت قرار گرفتن بذر در بستر آنرا با مقداری ماسه مخلوط کرده سپس بذر پاشی شود.

نحوه آبیاری

بعد از بذر پاشی اولین مرحله آبیاری انجام می شود. اگر هوا مرطوب باشد بعد از چند روز بذرها جوانه می زنند وگرنه بعد از یک یا دو روز آبیاری تکرار می شود.

برداشت محصول

برداشت با دو هدف متفاوت انجام می شود. استفاده از اندام هوایی گیاه بعنوان گیاه دارویی (نیمه فروردین) و دیگری برداشت بذر آن (از اول اردیبهشت) به منظور گسترش و توسعه سطح زیر کشت و استفاده از خاصیت تب بری دانه. در کشت های محدود برداشت بصورت دستی انجام می شود.

میزان تولید در هکتار

اندام خشک گیاه از سیصد کیلو تا دو تن در هکتار

خشک کردن کاکوتی بعد از برداشت

از آنجا که کاکوتی در زمان برداشت خشک نشده است باید آن را در انبار مسقفی که دارای تهویه کافی است قرار داد و مرتب نظارت داشته و زیر و رو کرد تا کپک نزند و بعد از خشک شدن در گونیهای مخصوص قرار می دهیم. تا از گرد و خاک و حشرات در امان باشد.

خواص دارویی گیاه کاکوتی

تقویت بدن و نیروی جنسی، خاصیت ضدعفونی کننده، ضد سرماخوردگی، مقوی قلب، تقویت معده، قاعده آور، خلط آور، صفرا بر و … از خواص درمانی کاکوتی است.   

سایر کاربردهای گیاه کاکوتی

• کاکوتی در نواحی کوهستانی ایران (به ویژه کردستان) به عنوان ادویه در غذا، کاربرد وسیعی دارد و در پخت غذاهای ایتالیایی جایگزین بهتری نسبت به آویشن است.
• از برگ‌های خرد شده کاکوتی به عنوان طعم دهنده دوغ می‌توان استفاده کرد.
• چوپانان و کوهنوردان گیاه کاکوتی را جمع‌آوری و با این گیاه تازه چای درست می‌کنند.
• در آذربایجان در فصل بهار مردم محلی این گیاه را جمع آوری و به چای اضافه میکنند، همچنین استفاده از خشک شده این گیاه به صورت پودر در این منطقه مرسوم بوده واز خواص کاکوتی برای درمان ناباروری در این منطقه استفاده میشود.

تهیه چای کاکوتی

• برای درست کردن چای کاکوتی: سه نوبت در روز، در هر نوبت 1 قاشق چایخوری 2 تا 3 گرم) از پودر گیاه را در 1 فنجان آب جوش بریزید، پس از مدت 10 دقیقه آن را صاف و بعد از غذا میل کنید.

منابع: کتاب دائره المعارف گیاهان دارویی، سایت نارگیل، www.js.dadkin.ir