تمام جزئیات پرورش و تولید ماهی سفید

ماهی سفید دریای خزر از مهمترین آبزیان شمال کشور می باشد که بسیار مورد توجه صیادان می باشد . در این مطلب سعی داریم مطالبی را درباره سیر رشد ، زندگی و تولید مثل ماهی سفید را با مطالب تکمیلی خدمت شما بیان کنیم .

معرفی

ماهی سفید با نام علمی Rutilus frisii kutum از فوق رده ماهیان حقیقی (pisces)، رده ماهیان استخوانی (Osteichthyes)، زیر رده ماهیان باله شعاعی (Actinopterygii)، فوق راسته ماهیان عالی (Teleostei)، راسته کپورسانان (Cypriniformes) و تیره کپور ماهیان (Cyprinidae) است. فرم بدن دوکی شکل و از طرفین فشرده و دارای فلس‌های دایره‌ای (cycloid) به قطر ۱۲ -.5.6 میلی‌متر در تمامی بدن به‌جز سر است. دهان ماهی سفید به فرم انتهایی، تحتانی، متحرک و فاقد سبیلک است و خط جانبی بدن (sensory line) از سر تا دم با کمی انحنا در ناحیه شکمی امتداد دارد. فلس‌های روی خط جانبی به تعداد ۶۲- ۵۳ عدد، این ماهی دارای کیسه شنای دو بخشی یا فیزوستوم (Physostomouse) است که توسط لوله غشایی با روده ارتباط دارد، قسمت پشت تیره رنگ، طرفین نقره‌ای روشن و ناحیه شکمی سفید رنگ است.

دارای پنج سری باله شامل دو باله سینه‌ای، دو باله شکمی، یک باله پشتی، یک باله مخرجی و یک باله دمی هموسرک است. باله پشتی دارای سه شعاع سخت و ۹ شعاع نرم ولی باله مخرجی دارای سه شعاع سخت و ۱۰ شعاع نرم هستند. دارای دندان حلقی یک ردیفی ۵-۶، گاهی ۵-۵ یا ۶-۶، ارتفاع بدن کمتر از طول سر یا برابر آن و طول باله مخرجی بزرگ‌تر از ارتفاع آن است. اندازه‌ی بیشینه‌ی طول این ماهی ۷۱ سانتی‌متر با وزن ۴ کیلوگرم، میانگین طول ۴۵ سانتی‌متر و میانگین وزن ۱۱۰۰ گرم است. این ماهی در دوطرف بدن دارای خط جانبی بوده که از سرپوش آب‌ششی تا انتهای ساقه دمی کشیده شده است. کمان آب‌ششی واجد ۱۲-۸ عدد خار آب‌ششی است. طول عمر این ماهی در دریای خزر ۱۰-۹ سال است و در ۳-۵ سالگی به بلوغ می‌رسد. قابل ذکر است، جنس نر آن کشیده تر است و روی سر آن خال های درشت و سفید دارد . گوشت نر آن بیشتر است.

پراکنش

 عمده‌ی پراکنش ماهی سفید در دریای خزر مربوط به مناطق جنوبی و جنوب غربی این دریا و از رودخانه‌ی اترک واقع در منطقه‌ی قفقاز (ساحل غربی خزر میانی) تا رودخانه‌ی کورا است.

محل تخم‌ریزی

 در سواحل ایران تعداد زیادی از آن‌ها به رودخانه‌های لمیر، حویق، سفید رود، شیرود، خشکرود، تجن، بابلرود و همچنین تالاب انزلی به‌منظور تولیدمثل مهاجرت می‌نماید.

عادات غذایی

 ماهی سفید ازنظر رژیم غذایی در گروه ماهیان همه‌چیزخوار قرار دارد، در مراحل لاروی تغذیه‌ی آن‌ها از فیتوپلانکتون ها، بعد از آن همراه با رشد بدن به ترتیب از زئوپلانکتون ها، لارو شیرونومیده، لارو حشرات آبزی، نرم‌تنان، سخت‌پوستان )گاماروس و خرچنگ پهن) و کرم پرتار است. در دوران بلوغ غذای اصلی ماهی سفید از نرم‌تنان است و در زمان مهاجرت به رودخانه جهت تخم‌ریزی، تغذیه‌ی آن‌ها متوقف می‌شود .

ترکیب جمعیتی

: جمعیت اصلی فعلی ماهی سفید در دریای خزر متعلق به جمعیت بهاره بوده که بیش از ۹۸ درصد ذخایر آن را تشکیل می‌دهند. پس از چرخش دمایی بهاره و یکنواخت شدن تقریبی درجه حرارت آب در سطح و عمق دریای خزر، ماهی سفید بهاره از نقاط عمیق‌تر دریا به سمت سواحل مهاجرت می‌کند. معمولاً در اواخر زمستان و اوایل بهار ماهی‌هایی که به سن بلوغ نرسیده‌اند جهت تغذیه و رشد در مناطق ساحلی و کم‌عمق مانده و ماهی‌های بالغ وارد رودخانه‌ها می‌شوند. ورود ماهی سفید به رودخانه برای تکثیر طبیعی تابع عوامل زیادی از جمله درجه حرارت، جریان‌های دریایی، دبی آب، میزان شفافیت و اکسیژن محلول رودخانه بوده و ماهیان مولد جهت تخم‌ریزی معمولاً به رودخانه‌هایی وارد می‌گردند که مراحل اولیه رشد خود (از تخم تا مهاجرت به دریا) را در آن سپری کرده باشند. این عمل یعنی تشخیص رودخانه‌ی موطن به‌احتمال زیاد توسط خط جانبی ماهی انجام می‌گیرد.

مهاجرت

 ماهی‌های سفید فرم بهاره پس از عبور از مصب و ورود به رودخانه به سمت بالای رودخانه حرکت می‌کند و در فواصل مختلف عمدتاً ۸۰۰-۵۰۰ متری از مصب در روی بسترهای شنی و قلوه‌سنگی تخم‌ریزی می‌نمایند. از این‌رو ماهیان سفید مهاجر فرم بهاره به ماهیان قلوه‌سنگ دوست یا لیتوفیلوس معروف هستند.  در بدو ورود ماهی مولد بهاره به رودخانه، تخم‌ها در اواخر مرحله ۴ رسیدگی جنسی هستند که طی مدت‌زمان کوتاهی پس از ورود و رسیدن به مکان‌های تخم‌ریزی، رسیدگی جنسی کامل شده و ماهی ماده مولد آماده تخم‌ریزی می‌شود. شروع تخم‌ریزی در ماهی سفید فرم بهاره از دمای ۸ درجه سانتی‌گراد شروع و اوج تخم‌ریزی این ماهی در دمای ۱۵-۱۳ درجه سانتی‌گراد است. تخم‌ها پس از حدود ۱۰-۱۶ روز در دمای مناسب تفریخ (Hatch) می‌شوند.

حفاظت

 ایجاد سد‌های انحرافی و آب‌بندها، صید بی‌رویه و آلودگی‌های زیست‌محیطی موجب از بین رفتن بخش اعظمی از مناطق تخم‌ریزی طبیعی این ماهی در رودخانه‌ها و تالاب انزلی شده است و همچنین صید انبوه ماهیان مولد در رودخانه‌ها به هنگام آمادگی برای تخم‌ریزی و روش‌های نادرست صید باعث کاهش جمعیت ماهی سفید در حوضه‌ی جنوبی دریای خزر و یکی از عوامل مهم و اصلی کاهش ذخایر این ماهی است. این‌گونه در لیست قرمز IUCN با نماد LC) کمترین نگرانی) طبقه بندی شده است.

ماهی سفید ارزشمندترین ماهی استخوانی دریای خزر

ماهی سفید یکی از مهم‌ترین ماهیان استخوانی دریای خزر بوده و با توجه به ارزش غذایی بالا، کیفیت گوشت و لذیذ بودن مورد توجه صیادان، ساحل نشینان و مردم کشور ما و حتی سایر کشورهای حاشیه دریای خزر می باشد. همچنین به دلیل جیوه کمتری که ماهی سفید نسبت به سایر ماهی ها دارد و خواص تغذیه ای آن، برای درمان بعضی از بیماری ها، از خوردن آن غافل نشوید.

ماهی سفید مصرف کنیم یا تیلاپیلا؟

ظاهر هر دو ماهی خیلی شبیه به هم است و این اواخر هم ماهی تیلاپیلا مصرفش خیلی متداول شده است. بد نیست بدانید که ماهی تیلاپیلا چربی بیشتری نسبت به ماهی سفید دارد. در حالی که ماهی سفید کلسیم بیشتری دارد و چربی موجود در آن به شدت کلسترول بد را پایین می آورد. به همین دلیل نسبت به ماهی تیلاپیلا سالم تر است. متاسفانه معمولا ماهی تیلاپیلا را به دلیل مزه اش بیشتر ترجیح می دهند.

پرورش و تکثیر ماهی سفید

ماهی سفید در سواحل ایرانی دریاي خزر مهمتـرین ماهی استخوانی و با توجه به ارزش غذایی بالا، کیفیـت عالی گوشت و لذیذ بودن، مـورد توجـه سـاحل نشـینان مردم کشـور مـا مـی باشـد . ایـن مـاهی از خـانواده کپـور ماهیان و گونـه اي منحصـر بفـرد در دریـاي خـزر اسـت.  پراکنش عمده ماهی سـفید در دریاي خزر، مناطق جنوبی و جنوب غربی ایـن دریـا است و به طورکلی بیشترین تراکم ذخـایر و صـید مـاهی سفید در سواحل ایرانی دریاي خـزر اسـت . ماهی سفید پس از مهاجرت به دریا، مراحل تغذیـه و رشد خود را در دریا سپري می نماید و پس از رسـیدن به سن بلوغ جنسی براي تولید مثل و تکثیـر طبیعـی وارد محیط هـاي آب شـیرین تـالاب انزلـی و رودخانـه هـاي منتهــی بــه دریــاي خــزر مــی گــردد.

مطالعات نشان داد که این ماهی داراي دو فرم مهاجرتی پائیزه و بهاره مـی باشـد. ماهی سفید مهاجر پائیزه، در صورت مناسـب بـودن شرایط معمولاً از اوایل مهرماه از دریا و از طریـق کانـال کشتیرانی، شروع به مهاجرت به تـالاب انزلـی مـی کنـد، در ایـن مرحلـه ابتـدا ماهیـان نـر و سـپس مـاده هـا وارد میگردند. این گروه معمولاً دورهي زمستان گـذرانی را در گستره ي آبی تالاب بـه خصـوص تـالاب مرکـزي، ابتداي تالاب غرب و منطقه شیجان در تـالاب شـرق در مناطق عمیق سپري می کنند و سپس با گرم تر شدن هوا، در اواخر زمستان به رودخانه هایی کـه پوشـش گیاهـان حاشیه اي مثل نی و لوئی دارنـد مهـاجرت مـی نماینـد و به روی آنها عملیات تکثیر را به انجام می رسانند. به همین دلیل این فرم از ماهی سفید را گیاه دوست یا فیتوفیلوس میگویند. اما در حال حاضر جمعیت اصلی ماهی سـفید در دریاي خزر متعلق به فرم بهاره است کـه بـیش از 98 درصد ذخایر را تشکیل میدهد.

در حال حاضر رهاسازي سالانه میلیون ها عدد بچـه ماهی سفید فرم بهاره نقش اساسـی در احیـاء ذخـایر آن داشته و صید بیش از 9 هزار تن از آن توسـط بـیش از 9 هـزار نفـر صـیاد بـیش از 60 درصـد کـل صـید ماهیـان استخوانی را به ماهی سـفید فـرم بهـاره اختصـاص داده است. درحالیکـه بـه جهـت عدم تکثیر مصـنوعی و نداشـتن برنامـه بازسـازي ذخـایر فرم پائیزه ، جمعیت این فرم با ارزش از مـاهی سـفید بـر اثر عوامل مختلفی از جمله صید بیرویه، آلـودگی هـاي مختلف زیست محیطی و از بین رفتن مکانهاي مناسـب تخمریزي رو به کـاهش شـدید نهـاده و حتـی در خطـر انقراض نسل قرار گرفتـه اسـت..

یکی از مهمترین مشکلات در آبزي پـروري کپـور ماهیان به دسـت آوردن گامـت هـاي بـا کیفیـت مناسـب اســت. بــه همــین دلیــل هورمونهاي زیادي بـراي تحریـک گامـت هـا در کپـور ماهیان اقتصادي استفاده می شود. یکـی از معمـول تـرین هورمـون هـاي بـه کـار بـرده شـده عصـاره غـده هیپـوفیز است. مشکلات اشاره شده براي تخمریـزي مصـنوعی در ماهیان وحشی بـه ویـژه صـید شـده از جمعیـت هـاي طبیعی بیشــتر است.

در خصوص ماهی سـفید فـرم پـاییزه نیـز اطلاعات مدونی در خصوص زیست شناسی تولید مثـل و یا زيفن تکثیر مصنوعی آن وجود ندارد. اما تحقیقی برای اولین بار در این راستا توسط ولی پور و خانی پور در سال 1394 انجام شده است که برای اطلاعات بیشتر میتوانید به مقاله آن ها مراجعه کنید. با توجه به این تحقیق برای تکثیر مصنوعی ماهی سفید فرم پاییزه مراحل زیر انجام می شود:

مراحل پرورش ماهی

• صید مولدین
• نگهداري مولدین

 الــف: نگهــداري در قفــسهــاي شــناور در محــیط طبیعی تالاب

ب- نگهداري در استخرهاي خاکی بخشی از ماهیان مولد بلافاصـله پـس از صـید

• تکثیــر مصــنوعی مولــدین و انکوباســیون تخمها تمامی مولدین نگهداري شده در استخرهاي خاکی
• پرورش لاروها
• رهاسازي بچه ماهیان

 بچـــه ماهیـــان حاصـــله از پـــرورش مصـــنوعی در استخرهاي خاکی پس از تقریباً 3 ماه و رسیدن بـه اوزان 2-1 گـرم بـا اسـتفاده از پـره اسـتخري بـا چشـمه یـک سانتیمتر صید شـده و در اواخـر خـرداد مـاه بـه تـالاب انزلی رهاسازي می گردند.

• روش شیل گاری برای پرورش ماهی ها

علاوه بر روش گفته شده می توان عمل تکثیر و پرورش ماهی سفید را در رودخانه ها انجام داد. بدین صورت که بدون تغییر در بستر رودخانه و با شیل گذاری می توان ماهی را در رودخانه ها نیز پرورش داد. برای نمونه در شهر تنکابن این کار انجام شده است. ابتدا ماهی های مولد داخل شیل ریخته می شوند. بعد از حدود 25-20 از تخم ریزی ماهی های مولد، تخم ها به لارو تبدیل شده و وقتی به حدود 2-1گرم رسیدند شیل ها باز شده و بچه ماهی ها در دریا رهاسازی می شوند.

خواص تغذیه ای ماهی سفید

حجم متنوع مواد مغذی ماهی سفید شامل: امگا ۳ ، پروتئین، کلسیم، پتاسیم، منیزیم، ویتامین B و فسفر است. یک وعده غذایی متداول و معمول ماهی سفید حاوی ۹۰ کالری است. این ماهی هیچ نوع کربوهیدراتی ندارد.

خواص سلامتی ماهی سفید

این ماهی بهترین نوع ماهی برای بیماری های قلبی و التهابی است و برای کاهش خستگی، رفع کلسترول، رفع گرفتگی عضلات، و تقویت چشم و استخوان ها یک منبع غذایی فوق العاده است.

منابع: www.borna.news، www.iranjasminsafarico.com، www.maribio.com، http://aqudev.liau.ac.ir/article-1-317-fa.pdf [�ӭ#%�