آنچه باید در مورد پرورش بز بدانید ( گوسفند داری )

نگاهی کلی به بز و گوسفند داری :

بز یکی از دام هایی است که از قرن ها قبل توسط انسان اهلی شده است. مطالعات باستان شناسی نشان می دهد که پیشینه این موضوع به حدود هفت هزار سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. همچنین منابع تاریخی منشا اهلی شدن بز را کشور ایران می دانند. ایرانیان از همان ابتدا برای تأمین شیر، گوشت، کرک و پوست به پرورش بز اقدام می کرده اند. در حال حاضر نیز پرورش بز در معیشت خانوارهای روستایی و عشایری نقش شایان توجهی دارد، به طوری که دو یا سه رأس بز با تولید متوسط احتیاجات شیر یک خانوار روستایی را برای یک سال فراهم می کند. بز دام نسبتا مقاومی است و می تواند در شرایط سخت که برخی حیوانات اهلی مثل گاو شیری امکان ادامه حیات ندارد، زنده بماند و تولید کند. با وجود اینکه در ایران بزها جمعیت قابل ملاحظه ای دارند، اما به دلیل آنکه بز در اذهان عمومی ما ایرانیان نسبت به پرورش بز بصورت یک فعالیت ًگوسفند اهمیت کمتری داشته و دارد، به همین دلیل معمولا فرعی در کنار پرورش گوسفند ادامه یافته است.

 

امکانات مورد نیاز پرورش بز و گوسفند :

١.آخورها: آخورها در جایگاه گوسفند و بز به دو صورت ثابت و متحرک است و ممکن است یک طرفه یا دوطرفه باشند. آخورها در جايگاه از جنس چوب، آهن، بتون، آجر و بلوک های سیمانی ساخته میشوند.
آخورها معمولاً 15 تا 20 سانتی متر بالاتر از کف جايگاه قرار میگیرند و بر حسب سن و جثة حیوانات متفاوت خواهد بود.
آخورهای دوطرفه عمدتاً در وسط آغل و بهاربند استفاده ميشوند و عرض آنها از آخورهاي كيطرفه بيشتر است؛ در جایگاه دام علاوه بر آخور، علفخور نیز وجود دارد که قابل انتقال بوده و جنس آنها بیشتر از آهن گالوانیزه یا چوب است

٢. آبشخور: یکی از مهمترین وسایل حساس در آغل است. آبشخور نیز مانند آخور به دو شکل ثابت و متحرک وجود دارد. هر رأس گوسفند و بز به طور متوسط روزانه 5 تا 10 لیتر آب مصرف می کند. آبشخور هم مانند آخور به دو دستة یکطرفه و دو طرفه تقسیم میشوند. محل قرار گرفتن آبشخورها در جایگاه بسته در گوشه و در جایگاه نیمه باز در محوطة بهاربند است.

توجه
١. آبشخور باید در فاصلة مناسبی از آخورها باشد تا از آلودگی آب با خوراك جلوگیری شود.
٢. در کف آبشخور سوراخی تعبیه شود که آب آن هر چند وقت یک بار تعويضشود.

٣. وسيلة توزین گوسفندان: برای توزین گوسفندان از ترازو های چرخدار و سیار استفاده میشود.
٤. حمام ضدانگل های خارجی سيار: معمولاً در هر واحد پرورش كه امكان ساخت حمام ضدكنة ثابت وجود ندارد، در نتيجه مي توان از نوع سيار آن استفاده كرد.
٥. علوفه خردكن: این دستگاه براي خرد کردن علوفة خشک و تر )یونجه، کلش، ذرت و گیاهان دارویی و مانند آن( و به منظور تغذ ةي گوسفند و بز كاربرد دارد.
٦. آسياب: داراي انواع چكشي و غلطكي بوده كه براي خرد كردن غلات مورد استفاده در جيره به كار مي رود.
٧.میکسر: براي مخلوط كردن اجزاي تش يكل دهندة كنسانتره )جو، ذرت، كنجالهها، مكملها، نمك و مانند آن( استفاده مي شود.
٨. بالابر: برای انتقال خوراک به داخل آسیاب و میکسر استفاده میشود.
٩. دستگاه شیردوشی: در پرورش گله های شیری با توجه به نوع پرورش به جای شیردوشی دستی از دستگاه شیردوشی سیار مخصوص گوسفند و بز یا در حالت صنعتی از سالن شیردوشی ویژة دام سبک استفاده مي شود.

مواد، تجهیزات و شرايط مورد نیاز

١. لباس کار، چکمه، دستکش، کلاه و ماسک مخصوص
٢. آخور و آبشخور متحرك به تعداد مورد نياز

مراحل انجام کار:

١. لباس کار، چکمه، دستکش، کلاه و ماسک مخصوص را استفاده كنيد.
٢ .با توجه به تعداد گله تعداد آخورها و آبشخورهاي مورد نياز را مشخص كنيد.
٣. آخورها و آبشخورها را با احتياط به بهاربند انتقال دهيد.
٤ .با توجه به محل آخورها، آبشخورها را در محل مناسب قرار دهيد.
٥. با توجه به ارتفاع آخورها و آبشخورها از تغذ ةي مناسب مطمئن شويد.

خواص شیر بز:

خواص شیر بز شیر بز به لحاظ ترکیب شیمیایی و محتوی قند، چربی و پروتئین دارای بالاترین شباهت با شیر انسان است و به دلیل عدم ایجاد حساسیت در مقایسه با شیر گاو، جایگزین بهتری برای تغذیه نوزادان و سالمندان است. شیر بز در مقایسه با شیر گاو به لحاظ کیفیت پروتئین و چربی و قابلیت هضم و جذب مواد معدنی نظیر: کلسیم، منیزیم، مس و آهن مطلوب تر است. درصد چربی شیر بز اندکی بالاتر از شیر گاو است و به این دلیل شیر بز برای مصرف کنندگان به لحاظ طعم و مزه مقبولیت بیشتری نسبت به شیر گاو دارد.

 

تغذیه بز شیرده :

احتیاجات غذایی بزهای شیری نسبت به سایر بزها بیشتر است و طبیعتا درصد وزن بدن خوراک 5آن ها نیز باید مناسب تر باشد. یک بز سانن یا آلپاین روزانه تا کیلوگرم بزهای ماده سانن، هر رأس بز 60مصرف می کند. برای مثال با توجه به متوسط وزن کیلوگرم خوراک مصرف می کند. 3در هر روز تا 60 علوفه باید بخش اعظم جیره غذایی بز شیرده را تشکیل دهد. شاید بتوان گفت حدود درصد آن از کنسانتره تأمین شود. با این روش 40 درصد ماده خشك مصرفی باید از علوفه و تغذیه می توان از مشکلاتی نظیر کاهش چربی شیر و اسیدوز جلوگیری نمود. انواع علوفه سیلویی، نظیر سیلوی ذرت و علوفه سیلویی، علوفه قابل قبول برای بز شیرده می باشند. در ضمن بعضی از گیاهان صیفی و سبزیجات نیز علوفه مناسب برای بز شیرده می باشند، ولی برای جلوگیری از وارد شدن بوی آن ها در شیر تولیدی، باید بعد از شیردوشی مورد مصرف دام قرار داد. برای بز ماده شیرده می توان کنسانتره را به صورت حبه شده ( پلت) یا به صورت معمولی تأمین نمود. از محاسن خوراك حبه شده این است که کمتر به قارچ آلوده شده و در سرمای زمستان منجمد نمی شود و در ضمن دام نمی تواند اجزای تشکیل دهنده آن را از یکدیگر جدا کرده، مصرف نماید.البته تهیه یک جیره غذایی مناسب و اقتصادی باید با حساسیت و دقت خاصی انجام شود تا از یک طرف باعث ضرر و زیان دامدار نشود و از طرفی تمام احتیاجات غذایی بزها را تأمین کند. برای این کار توصیه می شود دامداران محترم با کارشناسان خبره مشورت نمایند.

تغذیه بزغاله ها :

برای حصول بهترین نتیجه، لازم است در فاصله زمانی اختیار بزغاله قرار گیرد. آغوز اولین شیری است که بز ماده پس از زایش تولید می کند و تولید ساعت ادامه می یابد و به تدریج کیفیت آن تغییر می کند. 48آن تا غلظت مواد مغذی در آغوز بیشتر از شیر معمولی است و ملین نیز می باشد. مهم ترین ویژگی آغوز داشتن مقادیر زیادی آنتی بادی است که سبب ایجاد ایمنی ذاتی شده و حیوان را در مقابل بیماری ها محافظت می نماید. در مواردی که آغوز به طور دستی به بزغاله داده می شود باید به نوبت به حیوان خورانیده شود. 3-4 گرم و در هر روز 500-750مدت دو روز و روزانه در زمانی که بزغاله با شیر تغذیه می شود یك هدف این است که افزایش وزن روزانه حیوان گرم باشد. وقتی که وزن بدن حیوان دو برابر وزن تولد او شود و شروع به مصرف 240حدود غذا و علوفه نماید، می توان تغذیه با شیر را متوقف کرد.

مقدار و کیفیت آب مصرفی بزها :

مصرف آب بزها قابل توجه است. بر اساس گزارشات علمی یک رأس بز برای تولید لیتر آب مصرف می کند. بنابر این اگر یک بز 6 تا 4یک لیتر شیر روزانه بین لیتر خواهد بود. علاوه 18 تا 12 لیتر شیر بدهد، مصرف آب روزانه آن ها بین 3در هر روز بر تأمین مقدار آب کافی در دامداری باید به کیفیت آب مصرفی نیز توجه نمود. آب مورد استفاده برای بزها باید تمیز، بهداشتی و عاری از ذرات خارجی بوده و دمای آن خیلی سرد یا گرم نباشد. تأمین آب خنک در فصول گرم سال و جلوگیری از یخ زدن آب در فصل زمستان باید در پرورش بزهای شیری مد نظر قرار بگیرد. آبشخور بزها باید مدام نظافت شود و آب کافی در آن موجود باشد. در تأمین آب مورد نیاز دامداری باید به مقدار شوری آب و درصد املاح موجود در آن نیز توجه شود. بزهای شیری به املاح موجود در آب نسبت به بزهای گوشتی حساس ترند، لذا آب خیلی شور برای مصرف بزهای شیری و حتی برای نظافت دستگاه های شیردوشی چندان مناسب نیست.

مبارزه با انگل و بهداشت بز : ( بیماری های گوسفندان )

آلودگی بز به انگل های خارجی و آسیب ها و زیان هایی که از این نظر به دامدار وارد می شود، یکی از مسائل مهمی است که باید به آن توجه ویژه نمود و با استفاده از تجهیزات گوناگون نسبت به مبارزه با این انگل ها اقدام کرد. در شرایط ایران بیشتر انگل های خارجی که در بز ایجاد ناراحتی و آسیب می کنند از انواع کنه ها می باشند. کنه ها چه از راه مکیدن خون و چه از لحاظ انتقال بیماری های پیروپلاسموز و بابزیوز خساراتی را به گله های بز وارد می سازند. باید دانست جرب ها و سایر انگل هایی هم که در زیر پوست مستقر می شوند، مانند انگلهای خارجی موجب ناراحتی بز می گردند و می توان با استفاده از حمام و تجهیزات دیگر این گونه انگل ها را نیز از بین برد. الف- حمام: درنوع ساده، حمام بصورت گودالی است که یک طرف آن دارای شیب تند و ساختمان حمام از سه قسمت گذرگاه یا راهرو، ًطرف دیگر دارای شیب ملایم است. اصولا حمام دارو یا حوضچه و استراحت گاه یا محل خشک شدن تشکیل شده است. در نقاطی که امکان پذیر است باید ترتیبی داد که دام پیش از آنکه به حوضچه وارد شود از راهرویی به طول 20 متر و به عمق 5 تا 3 آلودگی سریع حمام ممانعت شود.

آینده پرورش بز و گوسفند :

آینده سرمایه گذاری در پرورش بز با توجه به شرایط اقتصاد دامپروری و تاثیر منفی خشکسالی های اخیر بر مراتع، هزینه خوراک و نگهداری دام برای دامداران روستایی و عشایر افزایش یافته و امکان فعالیت در این صنعت برای بسیاری از دامداران دشوار می باشد. برای افزایش تولید و افزایش بهره وری اقدامات اصلاح نژادی و مدیریتی باید در دستور کار دامداران محترم قرار بگیرد. یکی از این اقدامات می تواند جایگزینی و استفاده از بزهای پرتولید همچون سانن و آلپاین در گله های بومی باشد. با توجه به ویژگی های ژنتیکی و تطابق مناسب این بزها با شرایط آب و هوایی کشور می توان انتظار داشت که سطح تولید و سود اقتصادی دامداران در برنامه های میان مدت و بلند مدت افزایش یابد. در سال های اخیر معاونت بهبود تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی برای بهبود وضعیت پرورش دامهای سبک، اقدام به صدور مجوزهای لازم برای واردات بزهای سانن و آلپاین نموده است. انتظار می رود با ورود نژادهای برتر بز شیری میانگین تولید شیر بز در گله های کیلوگرم برسد. لذا این 700 تا 500 کیلو گرم به حدود 80بومی در یک دوره شیردهی از صنعت پرورش بز علاوه بر ًامیدواری وجود دارد که با افزایش تولید شیر بز در کشور، اولا تولید گوشت بتواند بخش مهمی از نیاز شیر خام کشور را تأمین نماید و از طرفی توسعه پرورش بزهای شیری بتواند کمک مهمی به اقتصاد خانوارهای روستایی و عشایر داشته و نقش مهمی در اشتغال زایی جوانان جویای کار این خانوارها ایفا نماید. بدیهی است اگر شروع فعالیت دامداران محترم برای پرورش بزهای شیری اصلاح شده با مطالعه کافی و استفاده از تجارب کارشناسان ذیربط شکل بگیرد، به امید خداوند متعال آینده کاری و دورنمای اقتصادی روشنی پیش روی آنها خواهد بود و درآمد فراوانی را عایدشان خواهد کرد.

منبع:وبسایت بوستان