آموزش کاشت داشت و برداشت زعفران – مشکلات کاشت زعفران با نکات ریز و تصویر

آموزش کاشت داشت و برداشت زعفران – مشکلات کاشت زعفران با نکات ریز و تصویر

زعفران با نام علمي (Crocus sativas Var.officinalis)و با نام عمومي(Saffron)از خانواده زنبقيان(Iridaceae) مي باشد.

زعفران گياهي است دائمي و علفي كه در اوايل پاييز گل مي دهد.زعفران داراي ساقه زيرزميني مدور، سخت ، گوشتدارو توپري بوده كه از پوسته هاي فيبري قهوه اي رنگي پوشيده شده كه كشاورزان به آن اصطلاحا پياز مي گويند. ولي از نظر گياه شناسي به آن بنه يا كرم مي گويند. تعداد گلهاي هر بنه 1تا4 عدد بوده و در اوايل آبان تا آذر ماه رشد مي نمايند. پوشش گل داراي 3عدد كاسبرگ و 3عدد گلبرگ يك رنگ مي باشد كه رنگ آنها سوسني تيره يا بنفش مايل به ارغواني و همراه با رگه ها و رگبرگهاي تيره تر در كلوگاه گل مي باشد.

برگهاي حقيقي زعفران 5تا11عدد و معمولا همزمان با گل دهي و يا كمي بعد از گل ها از زمين مي رويند. طول برگها به 30تا40 سانتيمتر و پهناي آن به 5/1 تا 2 ميليمتر مي رسد زعفران ساقه حقيقي ندارد و گلها بصورت منفرد و يا چندتايي مي رويند. برگها، برگك و ساقه ي گل دهنده و گاهي گلها به تنهايي در داخل تعدادي غلافهاي غشايي بنام كلروفيل محافظت مي شوند كه از ريشه منشاء مي گيرند.

غلافهاي غشايي كاتافيل در واقع از 5 تا11 برگهاي غشايي ظريف و مشبك تشكيل شده است. تعداد پرچم ها سه عدد و داراي بساك زرد رنگ مي باشد كه چسبيده به گل وكاتافيل مي باشد. خامه، ميله باريك و بلندي است به رنگ سفيد كه از روي تخمدان بيرون آمده و به سه كلاله قرمز عنابي رنگ ختم مي گردد كه قسمت مورد استفاده زعفران مي باشد. پيازهاي جديد اغلب بالاي پيازهاي قبلي و كمتر در اطراف قاعده ي پياز قبلي بوجود مي آيد. ريشه هاي زعفران از قاعده پيازها و از روي دايره محيطي آن مي رويد و ريشه هاي زعفران،افشان و كوتاه مي باشند.

پراکندگی کاشت زعفران در ایران

استان خراسان به عنوان بزرگترين منطقه توليد كننده زعفران در ايران محسوب مي گردد كه مراكز عمده اين استان نواحي جنوبي و مركزي استان است و به ترتيب اهميت در شهرستان هاي تربت حيدريه،گناباد قاينات،فردوس، كاشمر و بيجند انجام ميگرد كه اين استان در مجموع 04/93 درصد سطح زير كشت زعفران كشور را به خود اختصاص داده است. پس از استان خراسان استان هاي فارس،كرمان،يزد و اصفهان 96/6 از سطح زير كشت زعفران كشور را به خود اختصاص داده اند.

در سال 1380 سطح زير كشت زعفران استان خراسان، 46319 هكتار و سطح زير كشت كل زعفران ايران47208 هكتار گزارش گرديده است. متوسط عملكرد زعفران ايران4/3 كيلوگرم در هكتار مي باشد وبالاترين متوسط عملكرد زعفران گزارش شده 3/6 كيلو گرم در هكتار مي باشد. امروزه بجز ايران مهمترين كشورهاي توليد كننده زعفران اسپانيا، ايتاليا،يونان،هند،مراكش و آذربايجان مي باشد. بزرگترين وارد كنندگان زعفران سوئيس،فرانسه،فنلاند،آلمان،سوئد،عربستان،كويت و عمارات متحده عربي مي باشد.

نيازهاي اقليمي و محیطی زعفران     

دما

زعفران يك گياه مقاوم در برابر سرما به حساب مي آيد. حداكثر سرماي قابل تحميل براي زعفران (18-) درجه سانتيگراد گزارش شده است. از آنجايي كه قسمت اصلي نمو گياه زعفران يعني گل در خاك تكامل مي يابد. دماي خاك براي رشد و نمو گياه زعفران  بيش از دماي هواحائز اهميت است. زيرا ميزان نوسانات كوتاه مدت خاك از هوا كمتر است. در نتيجه در پاييز خاك زودتر از هوا سرد و در بهار ديرتر از هوا گرم مي گردد. همچنين نوسانات دمايي در سطح خاك بيشتر از عمق خاك است لذا توصيه مي گردد جهت جلوگيري از كاهش عملكرد و همچنين نفوذ كمتر نور به خاك بنه ها حتما در عمق 15 سانتيمتر يا بيشتر كشت گردند.

خاك مناسب

خاك مزرعه زعفران بهتر است داراي ساختمان متوسط و كم و بيش نرم و نفوذپذير باشد. اين گياه در خاك هاي سيليسي، رسي، آهن دار و گچي رشد مناسبي دارد. عناصر موثر بر عملكرد گل زعفران فسفر قابل استفاده ازت معدني و پتاسيم تبادلي مي باشد. ضمنا كشاورزان كشور اسپانيا مانند كشاورزان ايراني معتقدند در خاكي كه در حال حاضر در زير كشت زعفران است مجددا نبايد زعفران كشت نمود.

عملكرد اقتصادي زعفران

عملكرد اقتصادي زعفران معمولا بر اساس مقدار گل برداشت شده در واحد سطح يا وزن زعفران خشك حاصل از واحد سطح بيان مي گردد. زعفران خشك شامل مجموع كلاله و خامه مي باشد و در مواردي عملكرد بر اساس وزن توليد شده از هر كدام از اين دو جزء در واحد سطح بيان مي گردد. طي بررسيهاي انجام شده در يك مزرعه چهار ساله زعفران عملكرد علوفه و بنه با توجه به حداكثر تامين نياز آبي مزرعه علوفه خشك 1301 كيلوگرم در هكتار، وزن كل بنه 3/20 تن در هكتار و تعداد كل بنه 2228000 عدد گزارش شده است.

پتانسيل عملكرد زعفران ( يعني توانايي توليد يك مزرعه با شرايط ايده آل) اگر به نحو مطلوبي عمليات زراعي در آن انجام گيرد از 5/13 تا 20 كيلو گرم در هكتار گزارش شده است. هر يك كيلو گرم گل زعفران شامل 2173 عدد گل (به طور متوسط) و از هر يك كيلوگرم زعفران متوسط 39/47 گرم كلاله تازه و يا 48/9 كلاله خشك و 936/28 گرم خامه تازه و يا 26/3گرم كلاله خشك استحصال مي شود كه نسبت كلاله به خامه خشك تقريبا 3 به 1 خواهد بود.

عوامل موثر بر عملكرد زعفران

عمر مزرعه:از سال ششم به بعد عملكرد مزرعه كاهش مي يابد.

1-باروري خاك:افزودني كود حيواني پوسيده هر سال كمك شاياني به افزايش عملكرد مي نمايد.

2-اندازه بنه كاشت شده: هر چه اندازه بنه بزرگتر باشد محصول سال اول و سال هاي بعدي بيشتر مي شود.

3-تعداد بنه كاشت شده: تعداد بنه بيشتر كشت شده در واحد سطح و كوتاه نمودن عمر برداشت يك مزرعه به پنج سال منجر به افزايش عملكرد خواهد شد.

4-برداشت به موقع گل: جداد كردن كلاله و خشك كردن صحيح و سريع آن.

5-كنترل آفات، بيماري ها و علف هاي هرز مزرعه.

6-كاشت بنه در خرداد ماه به جاي ماههاي پاياني تابستان و اوايل پاييز.

5- تناوب زراعي زعفران

گياه يونجه به دليل بيماري هاي مشترك قارجي نبايد در تناوب زراعي با زعفران قرار گيرد. كشت چغندر قند و سيب زميني به دليل غده اي بودن بعد از زعفران مناسب نيستند و نتيجه مطلوبي عايد نمي گردد. در كشور اسپانيا براي مزارع فرصت 10تا 20 ساله به زمين مي دهند. در كشمير مزارع را پس از يكسال آيش در سال دوم گندم و خردل مي كارند و سپس زعفران كشت مي كنند. در ايران بعضي از زراعين زمين را به مدت چند سال به جاي خود رها مي كنند و برخي به زراعت غلات و كشت حبوبات در آن زمين مبادرت مي نمايند. كشاورزان قاينات معتقدند كه زمين زعفران را نمي توان دوباره زعفران كاشت و يا آنكه بايد زماني معادل دو برابرمدت توقف زعفران در آن زمين از كشت مجدد زعفران خودداري نمود.

كشت مخلو ط زعفران 

گشت مخلوط و يا چند كشتي به معني كشت بيش از يك گياه زراعي در يك قطعه زمين به صورت همزمان يا به صورت متوالي در طي فصل رشد است. بدين صورت توليد در واحد سطح افزايش يافته واز منابع استفاده موثرتري مي گردد و زمين هم دائما اشغال است. زعفران را در كشميربين درختان بادام با فاصله 6در6 و يا بين درختان زرشك،انگور و يا باغهاي جديد الا حداث كشت مي كنند. در اسپانيا زعفران را بين درختان زيتون و در سالهاي اوليه رشد تاكستانهاي انگور به صورت مخلوط كشت مي كنند. در كشمير بازده روش كشت مخلوط جهت تعيين كارآيي قابليت توليد بررسي شده و توليد کشت مخلوط گل رز- زعفران داراي كارآيي بالاتري گزارش گرديده است.

 

 

كاشت زعفران

در كاشت زعفران بايد به نكات ذيل توجه نمود:

 انتخاب و تهيه زمين پرورش زعفران :

زمين زعفران بايد داراي بافت متوسط ، نسبتا عميق ؛ فاقد سنگريزه و علف هاي هرز ، و داراي زهکش مناسب باشد. در فصل پاييز و يا زمستان ضمن پخش كردن كود حيواني پوسيده و شخم به عمق 25 تا30 سانتيمتر جهت بهبود خواص فيزيكي و شيميايي خاك بايد اقدام نمود. ميزان كود حيواني از 30 تا 200 تن در هكتار متغير است. توصيه مي گردد از كود گاوي پوسيده استفاده گردد زيرا كود گاوي ضمن داشتن الياف نپوسيده  و همچنين آب بيشتر، مواد غذايي و بذور علف هرز كمتري دارد كه سبب علفي شدن زعفران نمي شود. در بعضي از كشورها نظير اسپانيا عمليات شخم يك مرتبه در پاييز  و در پايان فروردين ماه صورت مي گيرد. مقدار كود شيميايي بر حسب آزمون خاك و نياز زعفران، 200 تا 250 كيلوگرم در هكتار كود فسفات آمونيوم به صورت توزيع در کل مزرعه قبل از كلوخه شكني و يا به صورت نواري در شيارهاي كشت به عمق 20 سانتيمتر و ريختن 5 سانتيمتر خاك روي ان و قرار دادن پيازها در شيار ، قابل مصرف است.

روشهای كاشت زعفران

نکته : کورم یا پداژه  یا بنه یا پیاز زعفران هم معنی هستند

كشت زعفران مي تواند به صورت خشكه كاري و يا هيرم كاري انجام گيرد. كشت زعفران به روش سنتي معمولا به صورت جوي و پشته انجام مي گيرد زيرا در روش جوي و پشته احتمال سرما زدگي بنه ها بيشتر است.

بهترين روش كشت زعفران روش كرتي است و توصيه مي گردد چند روز قبل از كشت مزرعه را آبياري نموده و پس از گاورو شدن آن را شخم زده و سپس كلوخه هاي آن را خرد و كرت بندي كنيد و بسته به شيب زمين طول كرتها از 10 تا 100متر و عرض كرتها از 4 تا 10 متر تعين مي گردد. كشت زعفران در رديف هاي موازي به فاصله 25 سانتي متر از يكديگر و فاصله بنه ها در روي هر رديف 15 تا 20 سانتي متر و تعداد 3 تا 15 عدد بنه در عمق 15 تا 20 سانتي متري زمين به صورت  كپه اي كشت مي گردد.

بهترين فاصله آزمايش شده در صورت عملي بودن در سطح بزرگ با توجه به حداقل پرت زمين و حداگثر عملكرد به دست آمده ترجيحادرروش(نمكاري) فاصله رديف ها از يكديگر 20 سانتي متر، فاصله بنه روي رديف 10 سانتي متر و عمق بنه ها 15 سانتي متر گزارش گرديده است.

کاشت

از آنجایی که زعفران تولید بذر نمی کند، فقط از راه کورم ( پداژه ) می توان آن را تکثیر کرد. در اواسط مرداد ماه تا پاییز بسته به منطقه ( پیش از شروع یخ شکن زمین )، اقدام به خارج کردن کورم از زعفران زارهای مورد نظر یا تهیه آن از محل های مناسب می کنند. پس از آماده کردن زمین و اضافه کردن کود دامی، به صورت کرتی اقدام به کشت کورم در عمق 15 تا 20 سانتی متر شود. در این حالت به 2 تا 6 تن کورم برای کاشت یک هکتار زعفران کاری نیاز است.

فاصله کپه ها را 30×30 و در هر کپه 1 تا 3 پیاز در کشت سبک، 5 تا 7 پیاز در کشت متوسط و 7 تا 15 پیاز در کشت متراکم، می توان به کار برد که در این حالت ( عمر ) کشتزار زعفران متفاوت است.

 

 انتخاب بنه یا پیاز زعفران

ازدياد زعفران منحصرا توسط پیاز ( بنه یا كورم زعفران ) انجام مي گردد. انتخاب و تهيه بنه زعفران براي زراعت مهم بوده و كميت و كيفيت محصول زعفران بستگي زيادي به جنس خوب و ماهيت بنه دارد. بايد دقت شود از بنه هاي مزارع 4 ساله به بالا و درشت، بدون زخم كه جوانه هاي آن بدون آسيب باشد، استفاده نمود. اندازه بنه زعفران متفاوت بوده و از 1 تا 20 گرم متغير مي باشد. بنه هايي با وزن بيش از 10 گرم، از درصد گل آوري بالاتري برخوردار هستند لذا توصيه مي شود جهت برداشت گلهاي بيشتر در مزرعه از بنه هايي با وزن بيش از 10 گرم استفاده گردد.

زمان و نحوه جمع آوري بنه یا پیاز زعفران در مزرعه

بيرون آوردن بنه زعفران از زمين به منظور كشت مجدد آن، به دو صورت انجام مي گردد:

روش اول- بنه ها را مستقيما از زمين خشك مزرعه زعفران خارج كرده كه به آن (خشكه كن) مي گويند.

روش دوم: مزرعه راآبياري نموده و سپس توسط كلنگ،بيل، يا هر وسيله مكانيكي ديگر از جمله گاو آهن سبك و يا غده كن سبب زميني ، بنه ها را از زمين بيرون آورده كه به آن (تركن) مي گويند.

در روش تركن بايد بلافاصله بنه هاي جداشده از زمين مرطوب را به زمين اصلي منتقل و كشت نمود ولي روش خشكه كن، به دليل حفظ خواب تابستاني ترجيح داده مي شود.

بنه هاي زعفران را مي توان براي مدت چند روز تا چند ماه در محل انبارهاي سرد و خشك كه حرارت آن بين 3تا5 درجه سانتي گراد و به دور از گزند آسيب موش و حشرات باشد و به ارتفاع 20 تا 30 سانتي متر از سطح زمين، به صورت پخش شده، كه هوا در بين بنه ها در جريان باشد، نگهداري نمود. روي هم انباشتن بنه ها به صورت فله اي و متراكم باعث انجام عمل تخمير و ايجاد حرارت و سبب فساد و از بين رفتن بنه ها و يا سبز شدن بنه ها مي گردد. توصيه مي گردد از انبارداري بنه زعفران بدليل كاهش گل دهي به ويژه در سال اول كشت، خودداري گردد.

5-6-تاريخ كشت بنه یا پیاز زعفران

بنه زعفران در مناطق زعفران خيز ايران از اوايل شهريور ماه تا اواسط مهر ماه كشت مي گردد. وبا توجه به اينكه دوره خواب واقعي بنه زعفران از اواسط ارديبهشت ماه تا اواسط تير ماه مي باشد و همچنين ضمن تحقيقات انجام شده توسط مؤلف و مركز تحقيقات خراسان رضوي، بهترين تاريخ كشت بنه زعفران در خرداد ماه توصيه مي شود، زيرا باعث افزايش عملكرد زعفران در سال اول مي گردد.

از كشت بنه در ماه هاي بسيار گرم سال اواخر تيرماه و اوايل مردادماه جدا خودداري نمائيد زيرا در اين مواقع هوا و زمين بسيار گرم است و باعث از بين رفتن رطوبت بنه ها و صدمه به آنها مي گردد.

6-6- آماده سازي بنه یا پیاز جهت كشت زعفران

براي كشت مزارع جديد زعفران بايد بنه هاي درشت، سالم و بدون زخم را انتخاب نموده و سپس مقداري از الياف خارجي روي بنه ها را جهت بهتر ضدعفوني شدن از بنه ها جدا نموده و آنگاه اقدام به كشت نمود. توصيه مي گردد بنه ها را قبل از كشت با سموم قارچ كش و كنه كش عليه بيماري هاي قارچي و كنه ها ضد عفوني نمائيد.

جهت ضد عفوني بنه ها ، مدت 3تا 5 دقيقه بنه ها را در محلول 5 درصد سولفات مس و يا قارچ كش هاي بنليت به نسبت 5/1 در هزار، و با كنه كش امايت به نسبت 1 در هزار، قرار دهيد. توصيه مي گردد جهت ضد عفوني بنه ها حتما از دستكش و سبدهاي توري استفاده گردد.

 

 داشت و نگهداری زعفران 

مرحله داشت شامل عمليات آبياري، كوددهي، سله شكني و مبارزه با علفهاي هرز مي باشد.

 آبياري زعفران

رشد زعفران با آبياري مزرعه آغاز مي شود و اولين مرحله رشد ، شروع گلدهي است. در مناطقي كه سطح زير كشت زياد و كمبود كارگر وجود دارد توصيه مي گردد، براي اينكه برداشت زعفران با مشكل مواجه نشود آبياري در بين كرتها با فاصله چند روز از يكديگر تقسيم شود تا گل دهي كرتها در اوج خود همزمان نشود. بنابراين اولين آبياري زعفران زماني انجام مي گردد كه سطح مزرعه خالي از گياه است.

آبياري اول از اواسط مهرماه تا دهه اول آبان انجام مي گيرد اما اگر هوا گرمتر باشد زمان شروع آبياري ديرتر و هرگاه سرما زودرس باشد در اوايل مهر ماه مزرعه زعفران آبياري مي گردد. تقريبا مي توان گفت اولين آبياري مزرعه زعفران زماني است كه 3 تا4 هفته پس از آبياري اول سرماي چند روزه منطقه (كه نياز گل دهي زعفران است) را داشته باشيم.

توصيه مي گردد آبياري اول حتما سنگين باشد و تمام مزرعه به يك اندازه آبياري گردد. انجام اولين آبياري ابتدا گلها و سپس برگها در سطح مزرعه آشكار مي شوند. اما اگر هوا گرم باشد زعفران رشد رويشي داشته و توليد برگ مي كند و كمتر گلدهي انجام مي گيرد ودر نتيجه كاهش عملكرد در مزرعه را خواهد داشت. همچنين برداشت گلها ضمن رشد برگها با مشكل مواجه مي گردد. زعفران مانند هر گياه ديگري نياز به آب دارد و طبق آزمايشات انجام شده جهت افزايش عملكرد در فاصله ماههاي مهر ماه تا ارديبهشت ماه ، نياز آبي زعفران بررسي شده و دور آبياري بسته به مناطق و شرايط آب و هوايي 15 تا 24 روز يك مرتبه توصيه مي گردد بجززمان يخبندان(چله بزرگ از7 ديماه تا16بهمن ماه
) كه سبب تركيدن بنه ها و فساد آنها مي گردد.

طبق بررسي هاي انجام شده نياز آبي زعفران در سال حدود 3000متر مكعب گزارش گرديده است اما كشاورزان در روش سنتي به دليل عدم توجه به عمق كشت و عمق ريشه ها، بافت خاك و هم چنين بدون توجه به حجم آب قابل دسترسي ريشه ها ، اقدام به آبياري نموده و در اكثر مواقع بدون توجه به فاصله آبياري و حجم زياد آب، علاوه بر تلف شدن آب، ممكن است كاهش عملكرد مزرعه رانيز در پي داشته باشند. مراحل آبياري اقتصادي زعفران بر اساس نياز آبي زعفران و تجارب كشاورزان شامل چهارنوبت آبياري مي باشد:

آب اول- كه پس از پخش كود و خراش دادن سطح زمين از اواسط مهرماه تا دهه اول آبان ماه انجام مي گردد.

آب دوم- يكماه(4تا 5 هفته ) پس از آبياري اول و پس از برداشت گلها به همراه توزيع كود ازته در سطح مزرعه انجام مي گردد.

آب سوم- پس از وجين علف هرز در مزرعه انجام مي گردد.

آب چهارم-در پايان فصل رويش ( قبل از دهه اول ارديبهشت ماه) انجام مي گردد.

لازم به توضيح است كه گياه زعفران تا حدودي مقاوم به شوري است و ECآب را تا حدود 7 الي 8 تحمل مي نمايد و اگر شوري آب بيشتر باشد سبب پوسيدگي بنه ها و كاهش عملكرد مزرعه مي گردد.

آبياري تابستانه به دليل ترس كشاورزان از خطر پوسيدگي بنه ها به علت گرماي زياد خاك مرسوم نيست ولي طبق آزمايشات انجام شده در طي دو سال آبياري تابستانه در مزارع تازه كشت شده 17 درصد در مزارع چند ساله 40درصد عملكرد وزن گل را افزايش داده است. بنابراين مي توان يك نوبت آبياري از دهم تا اواخر مرداد ماه را توصيه نمود.

كود دهی زعفران

تخصيص كود به ارضي زعفران كاري بايد بر اساس تجزيه خاك و ميزان مواد آلي و نسبت كربن به ازت خاك انجام گيرد. در ايران بسته به جنس زمين و عادات زارعين از20 تا 80 تن كود گاوي پوسيده در هكتار مصرف مي گردد. افزايش عملكرد گياه زعفران در رابطه با نسبت كربن به ازت خاك واكنش بسيار مثبتي را نشان مي دهد. بنابراين در مصرف ازت و كودهاي آلي بايد دقت كافي داشت زيرا مصرف بيش از حد كودهاي ازته باعث برهم زدن نسبت كربن به ازت خاك (C/N) گرديده و عملكرد زعفران كاهش مي يابد.

خاكهاي كلسيم دارجهت رشد زعفران بسيار مناسبند و كودهاي دامي به دليل پتاسيم زياد جهت رفع احتياجات اين گياه استفاده مي گردد. همچنين خاكهاي بسيار حاصلخيز به دليل افزايش رشد سبزينه اي كشت زعفران مناسب نيستند.

بهترين توصيه كودي در مرحله داشت مصرف 100 كيلو گرم اوره قبل از آبياري دوم و پس از برداشت گل مي باشد و مصرف بيش از آن حتما باعث كاهش محصول مي گردد و يا مي توان يك نوبت كود كامل با غلظت 7 در هزار در اسفند ماه مصرف نمود و يا فقط 25 تن كود گاوي پوسيده به همراه خراش اوليه به زمين اضافه نمود.

سله شکنی ( کوبیدن )

سله شكني از عمليات مهم مرحله داشت مي باشد ولازم است پس از آبياري و به محض گاوروشدن زمين سطح مزرعه به نحوي كه بنه ها صدمه نبينند سله شكني انجام گردد. كه در عرف زراعين اين سله شكني را كوبيدن مي گويند و توسط كج بيل، چهارشاخ فلزي، شن كش، دندانه و يا گاو آهن ايراني انجام مي گردد. عمق سله شكني بايد 5 تا 8 سانتي متر بيشتر باشد. سله شكني موجب مي شود كه گلها به آساني بتوانند از خاك بيرون بيايند و نيز كود حيواني و شيميايي با لايه سطح خاك مخلوط گردد. چنانچه عمل سله شكني با تاخير انجام گردد جوانه گلها خود را به سطح خاك رسانده و سله شكني موجب قطع آنها مي گردد.

4-7-مبارزه با علفهای هرز زعفران

علفهاي هرز از طريق رقابت با گياه از نظر جذب آب ، مواد غذايي، نور و نفوذ در داخل بنه ها مزاحمت ايجاد نموده و سبب كاهش محصول مي گردد.

خسارت هاي علفهاي هرز با توجه به چند ساله بودن زعفران و رشد سبزينه اي اندك گياه در سالهاي اول رشد و استفاده زراعين از كودهاي دامي آلوده به بذر علفهاي هرز قابل توجه است. بنابراين وجين و مبارزه با علفهاي هرز ضروري مي باشد. عدم وجود ساقه هوائي سايه انداز در زعفران باعث شده كه قدرت رقابت زيادي در مقابل علفهاي هرز نداشته باشد. مبارزه با علفهاي هرز به دو روش شيميايي و مكانيكي انجام مي گردد.

روش مبارزه مكانيكی با علف های هرز

با توجه به كاهش مصرف سموم و توليد محصول عاري از سموم شيميايي سعي شود مبارزه با علفهاي هرز به صورت مكانيكي و با دست و يا ادواتي مانند بيلچه، شفره،كولتيواتورهاي دستي و ساير ادوات انجام گردد.

اولين وجين بعد از برداشت گلها و آبياري دوم انجام مي گردد تا علفهاي هرز از بين رفته و فاصله بين رديف هاي كاشت كه در اثر رفت و آمد افراد گل چين فشرده شده است كوليده(سله شكني) شده و نرم گردد. وجين دوم در صورت ضرورت به فاصله یکماه ازوجين اول جهت جلوگيري از استقرار علفهاي هرز زمستانه و عمل وجين هاي بعدي بنا به ضرورت در بهاروتابستان انجام مي گردد.درهنگام خواب تابستانه مي توان از كولتيواتورهاي سبك و باغي و يا گاو آهن ايراني براي وجين علفهاي هرز استفاده نمود.

روش مبارزه شيميايی با علف های هرز

جهت مبارزه شيميايي با علفهاي هرز باريك برگ پس از برداشت گلها مي توان از سم گالا نت به ميزان 2 ليتر در هكتار مصرف نمود و د رصورتي كه مبارزه به موقع انجام گيرد يك نوبت سم پاشي كافي مي باشد. جهت مبارزه شيميايي با برخي از علفهاي پهن برگ مزارع زعفران مي توان از سم بازاگران به ميزان 2تا4 ليتر در هكتار استفاده نمود. مناسب ترين علف كش هاي آزمايش شده ديگر در مزارع زعفران با كمترين اثر سوئي بر روي زعفران سم سونالان به ميزان 3تا5/3 ليتردرهكتاردرآذرماه وعلف كش سنكور به ميزان یک كيلو در هكتار در آبان ماه توصيه مي گردد.

آفات و بیماری های زعفران

با توجه به اهميت زياد زعفران و نقش فوق العاده زعفران در مناطق كم آب و كويري كشور، آفاتي مانند جوندگان حشرات، و كنه هاي گياهي در مزارع، ديده شده كه باعث خرابي زمين و كاهش محصول مي گردند. آفاتي كه تاكنون خسارت زايي آنها مشخص گرديده است شامل:

 جوندگان

جوجه تيغي

جوجه تيغي بزرگترين حمله كننده به مزارع زعفران مي باشد. مشخصه ی حمله جوجه تيغي به مزارع اين است كه اين حيوان زمين را ميكند ،بنه ها را از خاك خارج ميكند و آنها را مي خورد و غلافهاي بنه را باقي مي گذارد.

موش كور

فعاليت موش كور عمدتا در داخل لانه مي باشد.لانه موش كور بسيار گسترده بوده وداراي راهروهاي طويل و سوراخهاي زياد به عمق 15تا20 سانتی مترمي باشد كه سوراخها اغلب در زير خاك مي باشد اين موش بيشتر در مناطق كوهپايه ايي زندگي مي كند.

موش حقيقي

موش حقيقي و يا موش ورامين در تمام طول سال فعاليت دارد و تا 6 نسل ايجاد مي كند. بنابراين درمزارع با توجه به سيستم لانه كني باعث خرابي زمين، هدر رفتن آب و نابودي بنه ها در مزارع مي گردد.

روشهاي موثر در مبارزه با جوندگان زعفران

مبارزه به چهار روش مي باشد:

1-شكار و معدوم نمودن جوندگان.

2-ايجاد موانع استفاده از توري مرغي به ارتفاع 1 متر بالاي زمين و 30 سانتي متر زير زمين در اطراف مزارع

3- استفاده از طعمه مسموم در داخل مزارع،تونلها و راهروها-جوجه تيغي علاقه زيادي به خوردن تخمه كدو دارد. بنابراين توصيه مي گردد جهت تهيه طعمه مسموم از تماس مستقيم دست به طعمه خودداري شود و بهتر است با دستكش تخمه و يا هر  طعمه ديگر نظير گندم يا سيب زميني پوست گرفته راشسته و پس از خشک شدن به ازاء هر یک کیلو گرم طعمه، يك قاشق غذاخوري روغن مخلوط نموده و سپس 20 گرم سم فسفردوزنگ را به آن اضافه نموده ودرهنگام غروب ضمن خراب كردن تمام تونلها و راهروها درهنگام غروب روز بعد تونلها و راهروهای باز شده را كه نشانه وجود حيات و فعاليت جوندگان است را طعمه قرار دهيد.

4- استفاده از سموم گازي و قرص هاي فستوكسين در اين روش توصيه مي گردد مانند روش قبل عمل نموده و 1يا2 قرص را داخل پارچه اي مرطوب گذاشته  و در داخل تونلهاي فعال قرار دهيد.

كنه زعفران

در مزارعي كه سابقه كاشت زعفران طولاني تر است و يا اصول صحيح كاشت رعايت نمي شود كنه زعفران بيشتر مشاهده مي گردد . كنه زعفران، بنه ها را غالبا از محل زخمها و گاهی ازقسمت های سالم مورد حمله قرار مي دهد و ضمن تغذيه و ايجاد تونلي در داخل بنه، شروع به زاد و ولد و ايجاد حفره هايي دربنه مي كند. اين حفره ها به تدريج گسترش يافته و باعث ورود عوامل قارچي و تسريع عمل پوسيدگي بنه ها مي گردد. بوته هایي كه بنه آنها توسط كنه مورد حمله قرار گرفته است داراي برگ هاي ظريف و كوتاهتر از بوته هاي سالم مي باشند واين گونه برگ ها زودتر از معمول خزان مي كنند بنابراين نشانه ی خسارت كلي اين آفت پس از چند سال تنک شدن مزرعه مي باشد. كنه در شرايط مناسب رشد در بهار و پاييز در سطح مزارع زعفران فعاليت مي كند ودر تابستان به دليل گرماي شديد خشكي خاك و در زمستان به دليل سرما و برودت هوا جمعيت كنه ها كاهش مي يابد.

جهت پيشگيري و كنترل كنه در مزارع در حال احداث توصيه ميگردد:

1-   بيرون آوردن بنه ها از زمين به صورت خشكه كن انجام گردد.

2-   بنه هاي سالم  و بدون لکه های تیره براي كشت انتخاب گردند.

3-   بنه ها قبل از كاشت حتما با قارچ كش و كنه كش مناسب ضد عفوني گردند.

4-   عمق كاشت بسته به بافت خاك 15 تا 20 سانتي مترانتخاب گردد.

5-   از آبياري مزارع در طول تابستان خودداري شود.

6-   از خاك برداري مزارع جهت كاشت مجدد زعفران خودداري گردد.

7-   هر دوسال يكبار خاك زراعي سبك در طول تابستان به ارتفاع 1تا2 سانتي متر اضافه گردد تا عمق كاشت بنه ها ثابت بماند.

8-   در موقع كاشت تعداد بنه بيشتري در واحد سطح استفاده گردد تا مزرعه در مدت زمان كوتاهتري به برداشت اقتصادي برسد و كنه ها فرصت كمتري براي افزايش جمعيت داشته باشند.

9-   كود دامي گاوي پوسيده و عاري از علف هرز مورد استفاده قرار گيرد زيرا به تجربه ثابت شده كه كودهاي گوسفندي و مرغي براي زراعت زعفران مناسب نيستند.

10-از انتقال بنه هاي زعفران مناطق آلوده به ساير نقاط جلوگيري گردد.

تريپس بنه یا پیاز زعفران

از آغاز فصل رويش زعفران تا اواخر آن تريپس بر روي برگها ديده مي شود و تا موقعي كه برگهاي زعفران سبز است از جمعيت بالايي برخوردار است خسارت تريپس روي برگهاي زعفران به صورت پيدايش نقاط زرد تا سفيد رنگ بوده كه پشت اين نقاط محل فرو نمودن آرواره هاي تريپس مي باشد. برگهايي كه شديدا آلوده به تريپس هستند زودتر خزان ميكنند و به طور مستقيم باعث كاهش محصول زعفران سال آينده مي گردد. ازآنجايي كه جمعيت بالاي اين آفت در اواخر فصل رويشي زعفران ديده مي شود به نظرمي رسد كه نيازي به مبارزه شيميايي نمي باشد.

12-بيماريهاي زعفران

بيماريهاي مهم زعفران شامل:

پيچيدگي و فنری شدن كلاله

در اين بيماري كلاله ها شبيه به فنر پيچيدگي پيدا مي كنند. ودرمواردي نيز كلاله ها از محل پيچيدگي قطع شده ومي افتند. علت اين عارضه دقيقا مشخص نيست هر چند احتمالاتي از جمله سن بنه ها، وضعيت تغذيه گياه و نوع گياه، شرايط فيزيولوژي گياه و وجودعوامل ويروسي وميكوپلاسمايي را مي توان نام برد.

پوسيدگی بنه یا پیاز زعفران

پوسيدگي ناحيه گردن، شكم بنه وقسمت تحتاني بنه در مزارع كمتر مشاهده شده و ضرر اقتصادي ندارد. درپوسيدگي تحتاني بنه، بنه ها كوچكتر از حد طبيعي بوده و درضمن خود بوته نيزكوتاه تر ازحد نرمال مي باشد، كه اين به دليل نامتعادل بودن وضعيت آبیاری  وحاصلخيزي خاك و ساير شرايط نامناسب خاك و یا عوامل بيماريزا ممكن است بوجود آيد.

بيماری قارچي رايزوكتونيا

اين بيماري توسط قارچ ايجاد مي گردد. اين قارچ از طريق غلاف هاي  خارجي روي بنه وارد بنه ميشود و باعث پوسيدگی ریشه و زردشدن  برگها و ایجاد لکه های کوچک سفید رنگ بر روی بنه ها می شود که با پیشرفت بیماری، کپک ها به رنگ بنفش در می آید و باعث پوسیده شدن  داخل و خارج بنه ها مي گردد. اين بيماري در كشورهاي اسپانيا و فرانسه بيشتر مشاهده مي گردد. جهت جلوگيري از اين بيماري توصيه مي شود قبل از كاشت ابتدا يك یا دو لايه از غلاف محافظ بنه را برداشته و براي ضد عفوني، بنه ها به مدت 1تا3 دقيقه در محلول 5درصد سولفات مس قرارداده شود. چنانچه آلودگي خيلي زياد باشد بايد بنه ها را از زمين خارج و معدوم نمود. در مبارزه با بيماريهاي قارچي توصيه ميشود از تناوب زراعي وضد عفوني نمودن زمين آلوده با سولفوردو كربن در 2 نوبت و ضد عفوني بنه ها استفاده گردد.

4-12- بيماری سياهك زعفران (تاكونTacon )

عامل اين بيماري قارچي به نام(fumago ) فوماگو است كه بر روي برگها و بنه ها رشد مي كند و راه مبارزه با آن سوزاندن برگها و بنه هاي آلوده مي باشد.

5-12- بيماری زردی (يا كلروز برگها) زعفران

احتمالا به علت فقر عناصر غذايي و يا آهكي بودن زمين و يا كمبود عنصر آهن برگها زرد شده كه با اضافه نمودن كودهاي (ازته،فسفاته، پتاسه) به زمين و محلول پاشي مزرعه با محلول سولفات آهن و يا ساير كودهاي حاوي عنصر آهن به نسبت 1تا 2 در هزار جهت درمان اين بيماري فيزيو لوژيكي موثر است.

 

برداشت زعفران

برداشت زعفران شامل چيدن گل و جدا كردن كلاله از سايرقسمتهاي گل مي باشد. عمر گلها 3تا4 روز مي باشد و اگر به موقع برداشت نشود از بين مي روند. واگرگلها مدت زيادي در معرض هواي گرم ، باد و نور خورشيد قرار گيرد كيفيت رنگ و عطر آن كمترشده وازمرغوبيت زعفران كاسته مي گردد. بنابراین زمان برداشت گلها بسيار مهم می باشد.

دوره گل دهي مزرعه زعفران معمولا 15تا25روز مي باشد كه مقدار گلها از روز هفتم تا دهم افزايش مي يابد زمان برداشت بسته به شرايط اقليمي و زمان اولين آبياري متغير مي باشدودرصبح زودوقبل ازطلوع آفتاب وگاهي عصرها عمل جمع آوري گلها انجام مي گردد. با عنايت به كاهش هزينه برداشت گلها معمولا گل چيني در روزهاي اول يك روز در ميان، و دراوج گل دهي هر روز و گاهي 2 نوبت (صبح ها و عصرها) در روز انجام مي گردد.

جهت جلوگيري از خراب شدن گلها توصيه مي شوداز سبد هاي حصيري يا كيسه هاي نخي استفاده شود و سبدها بيش از حد پريا فشرده نشوند و گلها بلافاصله پس از چيدن از كلاله ها جدا گردد زيرا در اثرگذشت زمان گرده هاي زرد رنگ پرچم بر روي كلاله ها قرار گرفته و همچنين جدا سازي كلاله ها به سختي و با فشار انجام مي شود كه در نتيجه باعث آسيب ديدن كلاله ها و كاهش ارزش و بازار پسندي زعفران مي گردد. توصيه مي شود جهت حفظ مرغوبيت زعفران برداشت گلها در صبح زود و به صورت گل نيمه باز يا غنچه باشد تا اينكه كلاله ها در حين جابه جايي كمتر آسيب ببينند. (غنچه ها و گلهاي نيمه باز در سبد شروع به باز شدن ميكنند كه بهترين حالت جداسازي كلاله ها مي باشد).

عملكرد زعفران به عوامل متعددي از قبيل نوع خاك، تراكم بنه ها، روش كشت،ريزي ودرشتي بنه ها،موقعيت جغرافيايي،عوامل جوي مانند نوسانات درجه حرارت به ويژه درزمان گل دهي ،ميزان بارندگي،مديريت هاي زراعي و دوره بهره برداري،بستگي دارد. عملكرد زعفران در اولين سال گل دهي ناچيز به تدريج در سالهاي بعد افزايش مي يابد كه در ايران در سالهاي چهارم و پنجم بيشترین عملكرد را نشان مي دهد.

9-فراوري زعفران

به كليه عمليات پس از برداشت هر محصولی فراوري آن محصول گفته مي شود كه مستقيما توسط توليد كننده و با عوامل تخصصي ديگر انجام مي گيرد و هدف ارائه محصول بازار پسند با كيفيت مناسب به مصرف كنندگان مي باشد. فراوري زعفران شامل حمل و جابه جايي گلها، جداسازي كلاله، خشك كردن، دسته بندي و بسته بندي فروش مي باشد.

1-9- جداسازي كلاله

پس از انتقال گلها از مزرعه به محل جداسازي در كمترين زمان ممكن بايد اقدام به جداسازي كلاله از ساير  اجزاء گل نمود. در غير اين صورت به دليل فساد پذيري سريع گلها، غير قابل استفاده مي گردد. محل جداسازي بايد تميز و بهداشتي بوده و افرادي كه كار جداسازي را انجام مي دهند مسائل و نكات بهداشتي را بايد رعايت كنند. عمل جداسازي به سه روش صورت مي گيرد:

روش اول: پس از شكافتن گل سه شاخه از ساير اجزاء گل جدا شده و به صورت منظم روي هم قرار مي گيرد و به همين صورت نيز خشك مي شوند. زعفران تهيه شده به اين صورت را اصطلاحا زعفران دسته مي گويند.

روش دوم: پس از شكافتن گل و جداسازي كلاله و خامه، كلاله از محل اتصال به خامه قطع شده و هر يك به صورت جداگانه جمع آوري و خشك مي گردند كه به كلاله خشك شده حاصل از اين روش اصطلاحا زعفران سرگل مي گويند.

روش سوم: در اين روش معمولا كلاله سه شاخه به همراه بخشي از خامه از ساير اندام هاي گل جدا شده و پس ازقرارگرفتن به صورت نامنظم در ظرف تميز خشك مي گردند. به اين زعفران اصطلاحا زعفران پوشالي مي گويند.

استاندارد ملي ايران روش اول را به صورت مساعد بودن شرايط براي رشد و تكثير ميكروارگانيسم ها و افزايش آلودگي و كاهش كيفيت محصول و طولاني بودن مدت زمان خشكانيدن ، توصيه نمي كند. همچنين پيشنهاد نموده است جهت تهيه زعفران دسته اي، در مرحله جداسازي بايد هر كلاله سه شاخه به همراه حداكثر 11 ميلي (1/1 سانتي متر) از خامه از ديگر اجزاء گل جدا شده و به صورت نامنظم در ظرف تميز قرار گرفته و سريعا خشك شود، كه اين عمل باعث بالا رفتن كيفيت زعفران، كاهش مدت خشك شدن، كاهش امكان الودگي و افزايش حجم ظاهري محصول مي گردد. استاندارد ملي ايران با شماره 5230- تحت عنوان آئين كار برداشت و فرآوري زعفران تا قبل از بسته بندي موارد ذيل را در مورد نحوه برداشت گل توصيه مي نمايد:

1-هنگام برداشت گل بهتر است ساعات اولیه بامداد باشد تا صدمات مكانيكي به گل در زمان جابه جايي كاهش يابد.

2-فرد برداشت كننده بايد تندرست بوده و به ويژه دست وي بدون آلودگي و بيماري پوستي باشد.

3-ظروف برداشت جهت جابجايي گلها توسط سبدهاي حصيري و يا پلاستيكي پاكيزه، تميز و خشك انجام گردد.

1-9- خشك كردن زعفران

نحوه خشك كردن و روش صحيح خشك كردن تاثير زيادي بر كيفيت و ارزش محصول نهايي دارد. در شيوه سنتي پس از جداسازي كلاله ها و خامه ها از گل زعفران آنها را به صورت رديفي بر روي پارچه و يا كاغذ پهن نموده و در سايه خشك ميكنند. اين شيوه به دليل طولاني شدن زمان خشك شدن امكان رشد ميكروارگانيسم ها را افزايش داده و باعث آلودگي محصول مي گردد.

استفاده از خشك كن با الك هايي به قطر 30 سانتي و داراي توري ابريشمي و با قرار دادن كلاله هاي تازه زعفران به ضخامت 2تا3 سانتي متربر روي الك، و قرار دادن الك در مقابل يك منبع حرارتي مانند هيتر(با فاصله  یک متری) روش بهتري است كه اكنون جايگزين روش قبلي گرديده است. يكي ديگر از روشهاي خشك كردن استفاده از آون هاي الكتريكي با دماي قابل تنظيم 50 درجه سانتي گراد و در مدت زمان كوتاه 30 تا 40 دقيقه مي باشد.

يكي از عوامل اصلي كاهش كيفيت محصول زعفران ايران طولاني بودن مدت خشك شدن مي باشد زيرا آنزيمها فرصت فعاليت و تجزيه مواد رنگي زعفران را پيدا نموده وعلاوه برآن به علت فراهم بودن شرايط مناسب براي رشد ميكروارگانيسم ها تعداد آنها افزايش مي يابد.

برهمين اساس استاندارد ملي ايران با شماره 5230- جهت خشك كردن صحيح و با كيفيت زعفران توصيه هاي زير را ارائه مي نمايد:

جهت خشك كردن زعفران از حرارت غير مستقيم استفاده كنيد.

مدت زمان خشك كردن را كوتاه نماييد.

در هنگام خشك كردن از حرارت يكنواخت استفاده شده و حرارت از 50درجه بالاتر نرود.

از خشكانيدن زعفران بر روي سطوح فلزي غير بهداشتي خوداري كنيد.

رطوبت نهايي زعفران در پايان عمليات خشكانيدن از 10درصد بيشتر نباشد.

3-9- بسته بندي و نگهداري زعفران

بعد از خشك كردن و جداسازي زعفران آماده بسته بندي و عرضه مي گردد.

مهمترين عواملي كه طي نگهداري زعفران مي تواند موجب تخريب و كاهش كيفيت آن شود عبارتند از:

1-   رطوبت محصول و رطوبت نسبي هوا

2-   نور به ويژه نور مستقيم خورشيد

3-   درجه حرارت محيط نگهداري زعفران

4-   اكسيژن

5-   جنس بسته محتوي زعفران

جهت حفظ ويژگي هاي زعفران( رنگ،طعم،عطر آن) بررسي هاي انجام شده در خصوص جنس ظروف بسته بندي به ترتيب بهتر است شيشه اي تيره ،ظروف شيشه اي روشن پلي اتيلن ها و در دماي زير 4 درجه و در رطوبت نسبي كمتر از 10درصد نگهداري مي گردد.

عامل رنگ زعفران ماده اي به نام كروستين عامل طعم زعفران ماده اي تلخ به نام پيكروكروسين و عامل عطرو بوي زعفران ماده اي به نام سافرانال مي باشد كه اين تركيب سافرانال در طي مراحل خشكاندن از ماده پيكرو كروسين حاصل مي گردد. دو عامل رطوبت و دما تاثير گذاربردوعامل رنگ و طعم زعفران بوده،اما عامل عطري در زعفران،تحت تاثير عاملي قرار نمي گيرد.

4-9- آلودگي زدايي زعفران

غالبا ادويه جات از جمله زعفران آلودگي شديدي به ميكروارگانيسم ها (موجودات ريز)در طي فرآيند فرآوري  پيدا مي كنند. زيرا گل زعفران در خاك رشد كرده و برداشت مي شود. همچنين در طي عمليات برداشت ، حمل و نقل، نگهداري گل،جداسازي كلاله،خشكانيدن و نگهداري زعفران،بار ميكروبي آن مي تواند به شدت افزايش يابد.

انواع ميكروبها عمدتا ،باكتريهاي اسپورزاي هوازي و کپک ها مي باشند و به ندرت قارچ كلستريديوم و مخمرها هم ديده شده اند. جهت آلودگي زدايي و حفظ ويژگي رنگ ،عطر و طعم زعفران، از روشهاي سرد استفاده مي شود زيرا فرآيندهاي حرارتي موجب كاهش ويژگي هاي زعفران مي گردد.

آلودگي زدايي به روش سرد شامل استفاده از امواج مايكرويو، ماوراء بنفش، و عمل فوميگاسيون مي باشد. در بررسي هاي انجام شده ماده ي اكسيد اتيلن به عنوان يك(فوميگات) ويا ماده ضدعفوني كننده در عمل فوميگاسيون موثر بوده است. زيرافوميگات مورد استفاده در ضد عفوني كردن مواد غذايي بايد داراي ويژگيهاي خاصي ازجمله در برگرفتن طيف وسيعي از ميكروارگانيسم ها،كاربرد آسان و حداقل باقي ماندن آن ماده ي فوميگات در ماده غذايي باشد. طبق آزمايشات انجام شده درروش فوميگاسيون ازاكسيداتيلن درسه سطح(250،500،750) قسمت در ميليون يا(PPM)  به مدت 12ساعت جهت كاهش بارميكروبي زعفران مي توان استفاده نمود كه با افزايش غلظت فوميگات در سه سطح آزمايش شده ميزان آلودگي كاهش بيشتري داشته است.

10-بازار يابي زعفران

زعفران در رقابتهاي موجد در سطح جهاني به عنوان يك محصول غير نفتي صادراتي شايان توجه مي باشد. ايران بزرگترين صادر كننده و توليد كننده زعفران جهان است و بيش از65 درصد توليد جهاني اين محصول به ايران اختصاص دارد. نبود بسته بندي مناسب در مورد زعفران موجب شده است كه كشور اسپانيا زعفران ايران را به صورت فله اي خريداري كرده و پس از فرآيند بسته بندي با كيفيت بالا ،زعفران را با قيمتي حدود 2برابر قيمت فله اي به بازارهاي جهاني عرضه نمايد. طبق محاسبات انجام شده اگر كشور ايران بتواند محصول خود را به قيمت زعفران اسپانيا بفروشد حداقل 30درصد افزايش درآمد ارزي خواهد داشت.

از آنجايي كه زعفران كاران ايران به طور انفرادي عمل مي كنند محصول هر كدام به تنهايي كم مي باشد بنابراين هزينه درجه بندي،دسته بندي و تبليغات نسبت به قيمت محصول زيادتر شده ودر نتيجه درآمد كمي از فروش محصول به دست مي آورند. همچنين عدم هماهنگي و نبود اتحاد بين زعفران كاران ،نداشتن تشكيلات منسجم در مورد خريدو فروش وتوزيع وبسته بندي زعفران،عدم اطلاع زعفران كاران از وضع بازار و نوسانات قيمت، بي اطلاعي از عرضه و تقاضا باعث مي شود كه حاصل تلاش 1سال زعفران كاران عايد افرادي شود كه در امر توليد شركت نداشته اند بنابراين پيشنهاد مي گردد كه زعفران كاران با تشكيل اتحاديه هاي محلي خريد زعفران در شهرستانهاي توليد كننده و تاسيس شركت سهامي بسته بندي، ضمن انجام توزيع و صادرات زعفران به عنوان هسته مركزي در ايران ، باعث بالا بردن كيفيت زعفران صادراتي ايران،حذف دلالان وصادركنندگان غير مجاز در جريان بازار و افزايش درآمد زعفران كاران گردند.

مشكلات صادراتي زعفران

 

مسائل و مشكلات عديده اي پيش روي صادرات زعفران ايران وجود دارد كه در صورت عدم توجه و رفع آن به سرنوشت بازارفروش خشكبار دچار خواهد شد كه عمده ترين آن شامل:

1-    آلودگي بالاي زعفران ايران به ميكروارگانيسم ها : ميزان آلودگي اغلب زعفران هاي صادر شده از ايران بيش از حد استانداردهاي بهداشتي موجود در سطح دنيا به ويژه در كشورهاي اروپایي كه عمده ترين خريداران زعفران ايران هستند، مي باشد و اين امر در دراز مدت مي تواند صادرات زعفران ايران را دچار لطمات جبران ناپذير بنمايد.

2-    وجود رقبا: بجز اسپانيا كشورهايي نظير هند،چين،مراكش،يونان و تركيه در زمينه توليد زعفران شروع به فعاليت نموده اند كه با برنامه ريزي هاي انجام شده قطعا در چند سال آينده بخشي از سهم بازار را به خود اختصاص خواهند داد.

3-    تقلبات در زعفران: با توجه به قيمت بالاي محصول متاسفانه افراد سود جواقدام به انجام تقلب درزعفران مي كنند كه اين گونه تقلبات در كشورهاي خريدارزعفران قابل تشخيص بوده و صدمات جبران ناپذيري را به بازار زعفران ايران در سطح جهاني وارد خواهد كرد.

4-    اعمال روشهاي نادرست برداشت، فرآوري، بسته بندي و عرضه: عدم رعايت مسائل بهداشتي و فني در مراحل برداشت گل، حمل و نقل و نگهداري آن، جداسازي كلاله، خشكانيدن محصول، بسته بندي و عرضه آن باعث كاهش كيفيت وتقاضاي جهاني زعفران ايران را كاهش خواهد داد.

5-    ارائه ي نامطلوب زعفران ايران: انطباق استاندارد زعفران صادراتي ايران با استانداردهاي قابل قبول جهاني مثل استانداردهاي سريISO لازم مي باشد.

6-    تعين نرخ زعفران دنيا: تعيين نرخ زعفران ايران دردست رقيب اصلي ايران يعني اسپانيا مي باشد،در حالي كه ايران به عنوان اولين توليد كننده در سطح جهان مطرح است.

7-    صادرات به صورت قاچاق: صادرات به صورت قاچاق به كشورهاي عربي و يا بسته بندي فله اي باعث تبليغات سوء عليه زعفران ايران شده و قيمت آن را در بازار جهانی كاهش مي دهد.

8-    خواص ناشناخته ي زعفران: براي بسياري از مردم جهان خواص و فرآورده هاي زعفران ناشناخته مانده است كه تاثير گذاربر بازار تقاضا مي باشد.

برداشت گل زعفران

بسته به عمق کاشت پداژه ها و بافت خاک، گل های زغفران طی یک تا دو هفته پس از آبیاری اول شکفته می شوند. گل های زعفران در صبح زود و به طور معمول یکجا برداشت می شوند، سپس در خارج از کشتزار، کلاله ها را از سایر قسمت های گل جدا می کنند. پس از روییدن گل ها، حداکثر 3 تا 4 روز برای برداشت محصول فرصت وجود دارد، که در صورت عدم برداشت به موقع گل ها ریزش نموده و کلاله ها شکننده می شوند. معمولاً طول دوره برداشت 20 روز طول می کشد.

خشک کردن کلاله زعفران

خشک کردن زعفران به سه روش زیر صورت می گیرد :

الف) سنتی

ب) اسپانیایی

ج) صنعتی

روش سنتی بالاترین عطر و رنگ را دارد. رنگی که در روش اسپانیایی به وجود می آید بهتر و با کیفیت تر از روش سنتی است ولی از نظر عطر روش سنتی بهتر است. در روش خشک کردن صنعتی از آون استفاده می شود.

ترکیبات شیمیایی زعفران

کورم زعفران دارای گلوکز و حدود 15 اسید آمینه مختلف است و گلپوش آن دارای مواد رنگی ( آنتو سیانینی ) می باشد. رنگ کلاله به دلیل وجود رنگ دانه های کارتنوئیدی به نام کرومین، طعم تلخ آن به دلیل نوعی گلیکوزید به نام پیکروکروسین است. عطر زعفران به واسطه روغن های فرار از گروه ترپن هاست، که پس از جذب آب به سافرانان معطر تبدیل می شود.

موارد مصرف و خواص درمانی

بهترین مورد مصرف زعفران در تهیه رنگ خوراکی و به عنوان ادویه است. از نظر دارویی در طب سنتی، با تاثیر بر هورمون های جنسی زنانه موجب سقط جنین می شود. در طب جدید برای درمان کم خوابی، سرطان، ضدنفخ، تشنج و افسردگی استفاده می شود. مصرف نوشیدنی زعفران موجب تقویت حافظه می گردد. از گلپوش آن به علت تولید رنگ دانه های آنتوسیانینی برای رنگ رزی پشم و ابریشم استفاده می شود.

صادرات و بازاریابی زعفران

75 تا 80 درصد از زعفران تولیدی ایران، صادر می شود و حدود 50 میلیون دلار برای کشور ارزآوری دارد.بخش عمده صادرات زعفران ایران به صورت فله ای به بهای هر کیلو 400 دلار راهی اسپانیا و امارات متحده عربی می شود و از آنجا، در بسته بندی های کوچک و مدرن ، به بهای هر کیلو 1200 دلار راه بازارهای غربی را در پیش می گیرد. به بیان دیگر، با توجه به نبود زیر بناهای صادراتی و تکنولوژی بسته بندی، حاصل تلاش زعفران کاران ایران، عمدتاً به جیب دلالان اسپانیایی و اماراتی ریخته می شود.

در مجموع، بر پایه گزارش های انتشار یافته، تمایل کشاورزان به کشت زعفران رو به کاهش گذاشته که مهمترین عامل آن کاهش بهای این کالا طی چندسال گذشته است. با این وجود، پس از سالها رکود، در سال 1385، قیمت زعفران به طور چشمگیری افزایش یافت. پیش بینی می شود با افزایش قیمت زعفران در داخل کشور، قیمت آن در بازار جهانی باز هم افزایش یابد و به بهای واقعی خود نزدیک شود و منافع تولید کنندگان در فصل جدید بیش از پیش تامین گردد.

مسائل و مشکلات تولید زعفران

1- در گزارش خواربار جهانی ( FAO ) در مورد تولید کنندگان زعفران در دنیا، تنها نام کشورهای اسپانیا، یونان و منطقه کشمیر که تولید آنها روی هم به ده تن نمی رسد، آمده است. با وجود اینکه بیش از 80 درصد زغفران دنیا در ایران تولید می شود، اما تعیین قیمت زعفران توسط واسطه های جهانی نیز یکی دیگر از مشکلات اساسی تولید کنندگان این محصول در ایران است و در هیچ جای دنیا چنین چیزی وجود ندارد که کشوری که تولید جهانی یک محصول را به خود اختصاص داده است قیمت آن را خود تعیین نکند.

 

2- برداشت سنتی و غیر علمی زعفران و مشکلات بسته بندی و بازاریابی، حضور ایران را در عرضه این محصول، در بازارهای جهانی به خطر انداخته است.

 

3- مسائل و معضلات بی شماری موجب شده تا بخشی از صادرات زعفران به صورت قاچاق در آید و چون ارزآوری برای کشور ندارد، صدمات جبران ناپذیری را به اقتصاد کشور وارد می کند. مثلاً چندی پیش حجم بالایی از کورم زعفران از کشور به صورت قاچاق وارد افغانستان شد که ادامه این روند شرایط تولید این محصول در کشور را بحرانی تر می کند.

 

4- تقلب های زعفران

5- از جمله این تقلب ها

الف) رنگ کردن خامه زعفران با رنگ های طبیعی و مصنوعی

ب) اضافه کردن گلبرگ های گلرنگ یا همیشه بهار به زعفران

ج) رنگ کردن کاکل ذرت و اضافه کردن آن به زعفران

د) رنگ کردن مجدد زعفران مصرف شده

 

علت تقلب در زعفران ناشی از :

الف) قیمت قابل توجه زعفران به عنوان یکی از گرانترین مواد غذایی

ب) عدم ایجاد عارضه ی زودرس ناشی از مصرف زعفران تقلبی

ج) عدم امکان تشخیص سریع و مطمئن زعفران تقلبی بدون استفاده از روش ها و تجهیزات آزمایشگاهی می باشد. که این زعفران های تقلبی مصرف داخلی و صادرات این محصول گران بها را به مخاطره انداخته است.

 

6- کاهش تولید و اختلال در عرضه و تقاضا، باعث افزایش قیمت زعفران در سال 85 شد. تولید زعفران در سال 84 برابر آمار رسمی 252 تن بوده که این مقدار در سال 85 به 100 تا 110 تن رسیده که این کاهش تولید افزایش قیمت را درپی داشته است. که به طبع این امر مشکلاتی را در آینده به وجودخواهد آورد. این موضوع بدین معنی نیست که هر چقدر قیمت را بالا ببریم خریداران استقبال خواهند کرد بلکه افزایش قیمت زعفران باعث پایین آمدن سرانه مصرف در سال 85 و 86 شد و واکنش منفی خریداران خارجی را نیز در پی داشت.

راهکارهای پیشنهادی تولید زعفران

1- تولید کنندگان ایرانی در بخش کشاورزی که در واقع در گروه کالاهای تولیدی خودشان با محصولی جدید به نام زعفران مواجه هستند، باید دانش و ابزار لازم برای تولید محصولی مورد پسند و نیاز مصرف کننده در هر نقطه از جهان و متناسب با جزئیات آخرین استاندارد های بین المللی به دست آوردند، که خوشبختنانه بعضی از شرکت های تولید کننده به این کیفیت، استاندارد و اطلاعات دست یافته اند.

 

در همین راستا، انتقال دانش لازم به تولید کننده ها نه تنها می تواند کمک موثری در ارتقای کیفیت زعفران مصرفی جهان باشد، بلکه این قابلیت را دارد که با بهره برداری بهتر و بهینه سازی و دستیابی به راندمان بالاتر، هزینه تولید را بیش از پیش کاهش دهد و بدین ترتیب منافع توامان تولید کننده و مصرف کننده روز به روز بیشتر تامین گردد.

 

2- جمع آوری اطلاعات موجود برای معرفی زعفران به صورت عام، انتقال اطلاعات لازم به کشاورزان، مصرف کنندگان، و تولید کنندگاه زعفران و انجام پژوهش های لازم در زمینه های مختلف، اعم از تعیین استراتژی بررسی بازار، راه های مصرف و افزایش آن و انجام پژوهش های کاملتر در زمینه تولید، خواص دارویی و پزشکی ناشناخته زعفران بسیار ضروری است.

کاشت زعفران در گلدان : به زودی

کاشت زعفران در آپارتمان : در حال ویرایش

کاشت زعفران در باغچه خانه : در حال تکمیل شدن

خواص دارویی و درمانی زعفران

ارزش غذایی زعفران

زعفران چاشنی و رنگ دهنده غذا می باشد زعفران موجب كاهش چربی و كلسترول خون می گردد. زعفران آرام بخش، اشتها آور، ضد اسپاسم، پيشگيری كننده از بيماريهای قلبی و سرطان، تقويت کننده حافظه و كاهش دهنده فشار خون است. از گیاه زعفران در درمان بیماری آسم، بيماريهاي پوستی، بیماری های چشم، عفونت ادراری، يرقان، پيش انداختن قاعدگی، رفع نفخ شكم ، درمان معده درد و درمان کم خونی استفاده می شود.

 

زعفران به هضم غذا کمک می کند و تقویت کننده معده می باشد و به عنوان مسکن بویژه در دردهای لثه کاربرد دارد.

 

زعفران گیاه ضد افسردگی

مصرف زعفران در پیشگیری از بروز افسردگی موثر است. بر اساس تحقیقات امروزی نیز نتیجه گرفته شده است که زعفران دارای خواص ضد افسردگی است و این در حالی است که بر اساس تب سنتی به زعفران خواص فرح بخشی و خنده آوری نیز نسبت داده اند. بر طبق نتایج این تحقیقات استفاده از زعفران در غذا و نوشیدن حداقل یك فنجان چای زعفران برای تمدد اعصاب توصیه می شود. زعفران افزایش دهنده تمرکز حواس است و در پیشگیری از آلزایمر و پارکیسون موثر می باشد زعفران در درمان دردهای عصبی و کم خوابی موثر می باشد.

 

زعفران عامل پیشگیری از کاهش دید در سالخوردگی

بر اساس تحقیقات مرکز دانشگاهی ایتالیا زعفران در تنظیم کارکرد سلولهای بینایی موثر است و سلولهای بینایی را در مقابل آسیبها محافظت می کند و از پیشرفت بیماریهای چشم جلوگیری می کند و موجب احیای سلولهای آسیب دیده چشم می شود. زعفران در درمان اختلالات لکه زرد شبکیه که در سنین سالخوردگی ایجاد می شود موثر است. مصرف زعفران در رژیم غذایی از پیشرفت بیماریهای ژنتیک چشم جلوگیری می کند و به همین علت مصرف متعادل آن به سالخوردگان و افراد مبتلا به بیماری های چشم توصیه می شود.

 

خواص ضد سرطانی زعفران

زعفران خواص ضد سرطاني دارا می باشد و به عنوان يك داروي ضد تومور و جمع كننده راديكالهاي آزاد عمل مي‌كند. بر اساس تحقیقات پزشکی ثابت شده است که مواد آنتی اكسیدان موجود در زعفران خواص ضد سرطانی دارا می باشند. بر اساس نتایج این بررسی بنظر می رسد که استفاده از زعفران، از بروز توالی های ژنی سرطان زا جلوگیری می كند و در ترمیم مولكول های دی ان ای آسیب دیده تاثیر بسزایی دارد.

 

مضررات مصرف بی رويه زعفران:

مصرف بی رويه زعفران مضر می باشد و باعث استفراغ، كاهش ضربان قلب، خون ريزي از بيني، خون ریزی از پلك ها و لب و موجب سر گيجه، بي حالي، زردي پوست و عوارض خطرناك ديگر می شود که این عواقب حتی می تواند منجر به مرگ شود.

 

زعفران عامل سقط جنین و یا برطرف کننده سخت زایی :
رقیه و سحر کامران سامانی در پژوهش خود با موضوع درمان سخت زائی با مصرف زعفران در همایش زعفران داروی گیاهی هزاره سوم ارائه شد، نشان دادند که خوردن زعفران در زمان حاملگی، شخص را برای زایمان آسان آماده می کند. بر طبق پژوهش آنان مصرف زعفران در دوران بحرانی بارداری یعنی سه ماه اول که دوران تشکیل اندام‌ها ست می‌تواند به جنین صدماتی وارد نماید. مصرف زعفران در سه ماه اول حاملگی باعث افزایش هورمون پروستاگلاندین در رحم شده و اثرتحریکی مستقیم روی عضلات صاف رحم دارد و در نتیجه احتمال سقط جنین را به همراه دارد اما مصرف متعادل آن پس از سه ماه اول دوران بارداری مفید است و مادر را برای زایمان آسان آماده می کند. زعفران موجب خاصیت ارتجاعی در نسوج رحم می گردد و زایمان را آسانتر می سازد.

 

زعفرانی که پس از سه ماه اول حاملگی مصرف شده است تاثیر خود را چند ساعت قبل از زایمان با شروع شدن درد و با دریافت عصبی گیرنده های درد و تولید هورمون پروستا گلاندین که درهنگام وضع حمل باعث انقباض ماهیچه های دیواره رحم می‌شوند و اثرتحریکی مستقیم روی عضلات صاف رحم و اثر شل کنندگی سرویکس دارد می‌ گذارد بنابراین با مصرف صحیح زعفران میزان پروستا گلاندین در رحم در زمان تولد نوزاد را افزایش داد و از سخت زائی جلوگیری کرد.

 

مقدار مناسب و مجاز مصرف زعفران در ماه:

مصرف سه گرم زعفران برای هر نفر در ماه بسیار سالم و سودمند می باشد و مصرف بیش از 5 گرم آن برای هر نفر در ماه مضر می باشد. اما مصرف 5 گرم زعفران در يك وعده غذائی می تواند منجر به مرگ انسان گردد.

 

نگهداری از زعفران:

زعفران را بايد دور از نور و رطوبت نگهداری کرد زعفران را درظروف شيشه اي يا فلزي دربسته نگهداري نمایید. توجه داشته باشید اسانس زعفران قابل تبخير شدن است، بنابر این درب ظرف زعفران را ببندید درصورت باز ماندن درب ظرف زعفران اثرات داروئی و کیفیت آن كاهش می یابد.

 

مصارف زعفران :

زعفران به مواد غذایی عطر و رنگ مخصوص می دهد و به همین جهت از زعفران در صنايع غذایی مانند سوسیس سازی، در شيرينی سازی مانند تهیه پودرهای کیک، در داروسازی مانند داروهای ضد افسردگی، در نساجی مانند رنگ کردن پارچه های ابریشمی، در تولید مشروبات الکلی و غیر الکلی بعنوان طعم دهنده طبیعی و در صنايع لبنی و غیره استفاده می شود.

منابع : bostane.ir – beytoote.com – saffron6.persianblog.ir – ybsco.ir