کاشت داشت و برداشت ذرت دانه ای

گیاهشناسی:

گیاه ذرت، تنها غله ایست که در کشور مکزیک و گواتمالا تکامل یافته است. ذرت پرمحصول ترین غله دنیا به حساب می آید و از لحاظ مقدار تولید، پس از گندم و برنج قرار می گیرد. امروزه ذرت در تغذیه بسیاری از مردمان دنیا نقش اساسی دارد. 
ذرت گیاه تک لپه ای ساقه بلندی است. برگ های آن به طور متناوب و به صورت افتاده در دو طرف ساقه قرار گرفته اند. زاویه بین برگ و ساقه، 90 درجه می باشد. 
در اوایل رشد گیاه، بعضی از یاخته های موجود در بخش بالایی ساقه اصلی ذرت از شاخه های فرعی متمایز می شود. در انتهای این شاخه ها، عضوی به نام بلال به وجود می آید که در واقع، گل ماده گیاه ذرت است. این شاخه ها، میان گره های بسیار کوتاهی دارند که از این گره ها، برگ های تغییر شکل یافته ای به وجود می آید که هم دیگر و بلال را می پوشانند. بیرونی ترین این برگ ها، برگی است کامل که غلاف، زبانک، گوشواره و پهنک دارد. اما برگ های زیرین غیر کاملند. 

انواع ذرت:

ذرت نژادهای متعددی دارد که این ویژگی ها بر اساس ویژگی های بافت آندوسپرم دانه طبقه بندی می شوند: 
ذرت بو داده:

نوعی ذرت است که احتمالاً بر اثر موتاسیون به وجود آمده است. پریکارپ (خارجی تری لایه دانه) آن نازک است که این صفت برای تولید ذرت شیرین با پوست لطیف مناسب است. در این نوع ذرت، لایه ی ضخیمی از آندوسپرم سخت، آندوسپرم نشاسته ای را در بر گرفته است. دانه های نشاسته ی آندوسپرم این نوع ذرت نسبت به انواع دیگر، رطوبت بیشتری دارند که در موقع حرارت دادن، منبسط شده و تبدیل به بخار می شوند. بخار آب حاصل شده درون دانه نمی تواند به راحتی از لایه ی بیرونی سخت آندوسپرم خارج شود. به ناچار فشار زیادی به این لایه وارد می آورد و دانه را منفجر نموده و دانه پف می کند. 
این ذرت معمولاً برای تهیه ی پاپ کورن یا ذرت بو داده مورد استفاده قرار می گیرد. بهترین میزان رطوبت دانه برای حداکثر پف کردن، 14 درصد می باشد. 
ذرت سخت:

تمام آندوسپرم این نوع ذرت که در مرکز دانه می باشد، با لایه ی سختی از آندوسپرم پوشیده شده است. دانه های رسیده این نوع ذرت، گرد، صاف و کهربایی هستند. دوره ی رشد آنها هم 80 تا 100 روز است. بلال های به دست آمده باریک بوده و تقریباً 8 ردیف دانه دارد. 
ذرت دندان اسبی:

این نوع ذرت دارای مخلوطی از نشاسته ی نرم و سخت می باشد. آن قسمت آندوسپرم که دارای نشاسته سخت است، پروتئین بیشتری دارد. این نوع ذرت معمولاً در نواحی ذرت خیز ایالات متحده آمریکا به عمل می آید. بلال ذرت دندان اسبی نسبتاً بزرگ بوده و 16 تا 30 ردیف دانه دارد. از خصوصیات ظاهری دانه آن، می توان به وجود نقطه ای فرو رفته در طرف تاج دانه اشاره نمود که به دلیل خشک شدن آندوسپرم نشاسته ای به وجود می آید. 
ذرت نرم یا آردی:

بخش عمده آندوسپرم این نوع ذرت، نشاسته است. تنها لایه نازکی از آندوسپرم سخت این نشاسته را در بر می گیرد. دانه های آن بر خلاف نوع دندان اسبی فرو رفتگی ندارد. این ذرت تنها به دلیل این که به رنگ های مختلف یافت می شود، برای تزئین غذاها از آن استفاده می شود. همچنین چون آندوسپرم آن نرم است، می توان به همان شکل و بدون خرد و له کردن آن، در تغذیه دام به کار برده شود. 
ذرت شیرین:

آندوسپرم این نوع ذرت شیرین، قندی و براق بوده و بر خلاف آندوسپرم ذرت های دیگر، حالت نشاسته ای ندارد. پریکارپ آن نازک بوده که در زمان رسیدن دانه، مواد قندی آن به نشاسته و سپس به دکسترین تبدیل می شود. ذرت شیرین انواع مختلفی دارد که به صورت تازه، کنسرو شده و منجمد مورد مصرف قرار می گیرد. 
ذرت مومی:

آندوسپرم ذرت مومی ظاهراً به شکل موم می باشد. بر خلاف ذرت های دیگر که نشاسته آندوسپرم آنها 71 تا 72 درصد آمیلوپکتین و 28 تا 29 درصد آمیلوز دارد، آندوسپرم ذرت مومی تماماً از آمیلوپکتین تشکیل شده که حالت چسبنده ای دارد و نرم هم هست. ذرت مومی جدا از مصرف خوراکی، در صنایع چسب سازی هم استفاده می شود.

عواملی که باعث گردید این گیاه به مقدار خیلی زیاد گسترش یابد عبارتند از :
1.     مقاومت خیلی زیاد نسبت به خشکی و ورس
2.     عملکرد زیاد آن در هکتار
3.     قدرت پذیرش مکانیزاسیون در مراحل مختلف کاشت، داشت ، برداشت
4.     پذیرش کشتهای متوالی به مدت چند سال
5.     سهم عمده و نقش روز افزون ذرت در تأمین مواد غذایی مورد نیاز انسانها ، دام و طیور و مصارف صنعتی
ر6.     ارزش علوفه ای دانه و کاه ذ

آبیاری:
یکی از نکات قابل توجه در خصوص ذرت که دارای اهمیت خاصی می باشد زمان آبیاری است . آبیاری در کشت بطریق هیرم بعد از سبز شدن مزرعه و زمانیکه ارتفاع بوته ها به 10تا20 سانتی متر رسید آبیاری شروع می شود و در این حالت ریشه گیاه بدنبال جذب رطوبت در اثر تنش آبی توسعه یافته و در کشت بطریق خشکه کاری آبیاری بلافاصله بعد از عملیات کاشت آغاز می شود. آبیاری اول مزرعه از نظر خیس خوردن کامل پشته ها و بصورت نشستی بسیار ضروری است و دومین آبیاری باید قبل از خشک شدن سطح پشته ها با فاصله زمانی کوتاهی نسبت به آبیاری نوبت اول انجام گیرد. هدف این است که در تمام این مدت رطوبت خاک در این مرحله در حد ظرفیت مزرعه حفظ شود تا سبز شدن مزرعه با اشکال روبرو نشود.
نوبت آبیاری بسته به شرایط مختلف آب و هوای محل و ساختمان و بافت خاک کاملاً متفاوت است و اصولاً بین 12-7 روز انجام می گیرد. در کاشت ذرت گل آب از همه مراحل قابل  اهمیت تراست زیرا چنانچه تأخیری در آبیاری در موقع گل دادن روی دهد سبب نقصان و تقلیل کلی محصول می گردد.

معمولاً در مراحل گسترش برگ ها، گرده افشانی و تشکیل دانه که اغلب در ماه های گرم تابستان صورت می پذیرد، گیاه ذرت به آب زیادی نیاز دارد. زراعت ذرت در مناطقی که بارندگی سالیانه 250 تا 2500 میلیمتر دارند به صورت دیم هم امکان پذیر می باشد. 
خاک 
میزان عملکرد ذرت در خاک های عمیق، حاصلخیز و زهکش دار با بافت متوسط بیشتر است. ذرت نسبت به کمبود اکسیژن که ناشی از رطوبت یا وجود لایه های فشرده زیرزمینی می باشد، بسیار حساس است. همچنین ذرت قادر است در خاک هایی با پ.هاش 5/5 تا 8 هم رشد نماید. البته پ.هاش مناسب برای آن 6 می باشد. پ.هاش کمتر از 6 معمولاً میزان جذب کلسیم را در گیاه کاهش می دهد. 
زمان کاشت ذرت 
بهترین زمان برای کاشت ذرت، زمانی است که دمای خاک در عمق 7 تا 8 سانتی متری به مدت 3 تا 4 روز متوالی در فصل بهار، تقریباً 13 درجه سانتی گراد باشد. اگر کشاورز قادر نیست که دمای خاک را اندازه گیری نماید، می تواند از میانگین دمای هوا در ساعت 7 صبح و 12 ظهر استفاده کند. 
کود 
کود شیمیایی، به ویژه کودهایی که دارای نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد و همچنین، منگنز، آهن، روی و مولیبدن باشند برای بالا بردن سطح تولید ذرت بسیار ضروری هستند. مناسب ترین زمان برای استفاده از کود، در بهار و قبل از بذرکاری یا هم زمان با آن است. بهترین روش برای ریختن کود، به فاصله 5 سانتی از بذر و به عمق 3 تا 5 سانتی متری از بذر می باشد. 
استفاده از کودهای نیتروژن دار در افزایش میزان پروتئین دانه ذرت، تأثیر دارد. البته مصرف بیش از حد این نوع کود می تواند سبب دیر رسی، نازک و دراز شدن فوق العاده ی ساقه گیاه و همچنین مصرف زیاد آب توسط گیاه شود. اوره، آمونیوم نیترات، آمونیوم سولفات و آمونویم فسفات، از منابع مختلف کود های نیتروژن دار هستند. از مجموع کل نیتروژن جذب شده توسط گیاه، 50 درصد آن در دانه ذخیره می شود. کمبود نیتروژن با کوچکی و ضعیف بودن بوته ها و زردی برگ ها همراه است. 
کمبود کودهای فسفردار، زمان تولید کلاله های ابریشم مانند و همچنین رسیدن محصول را به تأخیر می اندازند. به علاوه، کمبود این کودها می تواند باعث بنفش رنگ شدن برگ ها و ساقه های جوان گیاه شود و یا سبب شود که اندازه ی دانه های ذرت روی بلال یک نواخت نباشد. 
در کشت ذرت، بر خلاف دیگر غلات از کود دامی هم استفاده می کنند. البته ذرت تمام عناصر غذایی موجود در کودهای دامی را مصرف نمی کند. 
آفات و بیماری های ذرت 
از بیماری های مهم گیاه ذرت، سیاهک معمولی ذرت و سیاهک خوشه یا بلال ذرت می باشد. عامل این دو بیماری به ترتیب،U.maydis و Sphacelotheca reiliana می باشند. بیماری سیاهک معمولی، برگ ها و  ساقه ها را آلوده نموده و سیاهک بلال ذرت، گل ماده یا بلال را آلوده نموده و توده ای از اسپورهای قارچ را جانشین بافت های سالم گیاه می کند. 
بیماری های عمده برگ ذرت عبارتند از: زنگ برگ و پژمردگی باکتریایی. پوسیدگی دانه، خوشه، ریشه و ساقه هم از بیماری های قارچی هستند که به ندرت دیده می شوند. ضدعفونی نمودن بذر ذرت با تیزام، ارتوساید و ارازان در کنترل این بیماری مفیدند.

.

الف: روش کاشت ذرت

جهت کاشت ذرت زمین را در پاییز خوب شخم زده و 25 تا 30 تن در هکتار کود دامی جهت تقویت زمین به خاک اضافه می شود. سپس در بهار خاک را خوب نرم می کنند. با توجه به این که ذرت رشد سریعی دارد بنابراین نیاز کودی آن بالاست. بنابراین در زمین های با خاک های مرغوب کود ازته را تا 85 کیلوگرم در هکتار مصرف می کنند. نیاز ذرت به کود فسفر خیلی کم می باشد و میزان 40 تا 45 کیلوگرم در هکتار کافی است. ولی برعکس به کودهای پتاس احتیاج فراوانی دارد و میزان 85 تا 100 کیلوگرم مصرف می کنند. ذرت به کمبود روی حساس است و در صورت کمبود این عنصر نوارهای کم رنگی روی برگ ها ظاهر می شود و جوانه ها به رنگ سفید در می آیند.

زمان کاشت ذرت پس از رفع سرما در بهار صورت می گیرد. کاشت ذرت به دو صورت انجام می شود: روش خطی و روش پشته ای

در روش خطی یا ردیفی فواصل ردیف ها را 75 تا120 سانتی متر و فواصل بوته ها را 20 تا 30 سانتی متر در نظر می گیرند و در روش پشته ای ، فواصل پشته ها را از یکدیگر 90 سانتی متر در نظر گرفته و در هر پشته 5 الی 6 عدد بذر را می کارند. پس از سبز شدن، بوته های ضعیف را حذف کرده و تقریبا 3 تا 4 بوته باقی می ماند. کاشت ذرت به صورت پشته ای از کاشت ذرت به روش خطی بهتر است زیرا عمل گرده افشانی که به وسیله باد صورت می گیرد، آسانتر انجام می شود.

 

تذكر : ترجيحاٌ براي جلوگيري از خسارت گرما در مرحله ي گرده افشاني از كاشت ذرت دانه اي sc70 در زماني كه گرده افشاني در مرداد ماه صورت مي پذيرد اجتناب نماييد . فاصله زماني كاشت تا گرده افشاني حدوداً 60 روز است .

_ از بذر هيبريد ضد عفوني شده براي كاشت استفاده نمائيد .

_ براي كاشت مي توانيد از رديف كارهاي مكانيكي و ترجيحاً رديفكار پنوماتيك استفاده نمائيد .

_ براي دسترسي به سبز يكنواخت حتماً قبل از كاشت مزرعه را آب تخت نمائيد .

 

 ب _ داشت :

_ روزهاي اول بعد از سبز شدن مزرعه را مورد بازديد قرار دهيد. در صورت مشاهده بوته هاي خشك شده، خاك پاي بوته ي خشك شده را كنار زده به طور حتم لاروهاي سيمي يا اگروتيس را مشاهده مي نمائيد .در صورت بالا بودن خسارت نسبت به محلول پاشي 3 كيلوگرم بر هكتار سوين و يا طعمه پاشي با سم فوق اقدام نمائيد .

 

كود مورد نياز :براي مصرف كود بهتر است نسبت به تجزيه خاك مزرعه اقدام نمائيد در صورت عدم دسترسي در توصيه عمومي 300 كيلوگرم كود فسفات آمونيوم و 100 تا 200 كيلوگرم پتاس قبل از كاشت و 400 كيلوگرم اوره ( 200 كيلوگرم قبل ا ز كاشت + 200 كيلوگرم در مرحله آبياري به صورت سرك ) داده شود .البته ميزان كود مصرفي به ميزان حاصلخيزي خاك و محصول قبلي بستگي دارد .

كنترل علفهاي هرز :براي كنترل علفهاي هرز در 3 مرحله مي توان اقدام كرد :

1 – از سم اراديكان به ميزان 5 ليتر در هكتار چند ساعت قبل از كاشت مصرف و با ديسك با خاك مخلوط نمائيد .

تذكر: وقتي خاك به اندازه كافي مرطوب باشد اثر پذيري علف كش بيشتر است.

2¬-از سموم آرتزين به مقدار يك كيلوگرم در هكتار و آلا كلر(لاسو) 5_3 ليتر در هكتار بعد از كاشت تا قبل از سبز شدن ذرت بصورت محلول پاشي در سطح مزرعه مي توانيد استفاده نمائيد.

3- از سم تو فوردي(D . 4 . 2 ) به ميزان 1 تا 5/1 ليتر در هكتار بعد از كاشت و پس از سبز شدن ذرت زماني كه ارتفاع گياه 15 تا 20 سانتيمتر باشد، به صورت محلول پاشي در سطح مزرعه مي توان استفاده كرد .

 

آفات : اگر كشت بهاره داشته باشيم احتياج به كنترل شيميايي آفات كم احساس مي شود ولي در كشت هاي تابستانه براي كنترل ساقه خوارها ( سزاميا و پيرائوستا ) و همچنين كرم قوزة پنبه ، دوبار به فاصله ي 15 روز يك بار حدوداً از اواخر تير ماه با سم نواكرون به ميزان 1 تا 5/1 ليتر در هكتار به همراه يك كيلوگرم لاروين اقدام به سم پاشي نمائيد .

 

ج _برداشت :

برای برداشت محصول، رطوبت دانه باید بین 20 تا 25 درصد باشد. اگر قرار باشد که محصول برداشت شده را مورد مصرف دام قرار دهند، ذرت را می توان با رطوبت 25 تا 28 درصد هم برداشت کرد. امروزه برداشت بلال را با دستگاه های بلال چین و همچنین جدا نمودن دانه های ذرت را از بلال، با دستگاه دانه کن انجام می دهند. دستگاه بلال چین، بلال ها را از بوته می چیند و غلاف های آن را جدا می کند. دستگاه دانه کن هم دانه های ذرت را از بلال جدا می نماید

برای انبار کردن دانه های بلال، باید رطوبت آنها را به 17 درصد رساند. دمای انبار نباید بیش از 10 درجه سانتی گراد باشد. البته دانه های با رطوبت بیش از 17 درصد را می توان در دماهای بالاتر هم نگهداری نمود.

.

برداشت ذرت سیلوئی:
ذرت سیلوئی قبل از ذرت دانه ای و در مرحله شیری –مومی برداشت می گردد ( این موقع زمانی است که گیاه 75-70 درصد آب دارد و با سیلو نمودن آن علوفه با کیفیت خوب بدست میآید) برداشت ذرت سیلوئی بهتر است که نزدیک به مرحله مومی بسته به امکانات برداشت وسیلو نمودن انجام گیرد باید یاد آوری گردد که از پایان مرحله شیری تا مرحله مومی حد.ود 10 روز طول می کشد. ( زمانی که بلالها بیش از 40 درصد ماده خشک دارند) در این مـرحله ( مرحله شیری تا مومی کامل ) ضریب قابلیت هضم مواد آلی برای گیاه کامل تقریباً ثابت است.
ضریب قابلیت هضم ذرت سیلوئی بستگی به ارقام ذرت و درصد بلال از کل تولید دارد. هر چه میزان بلال از کل تولید بیشتر باشد ضریب قابلیت هضم نیز بالاتر خواهد بود بنابراین بهترین زمان برداشت ذرت سیلوئی موقعی است که درصد ماده خشک گیاه حدود 30 درصد و میزان بلالها  تا  کل تولید باشد

 

ذرتفواید ذرت:

بهترین نوع ذرت، بخارپز آن است. ذرت‌های کبابی یا همان بلال معمولی نسبت به ذرت مکزیکی بسیار سالم‌تر است. البته بلال موقع کباب شدن نباید بسوزد زیرا سوختن هر ماده غذایی احتمال سرطان‌زایی آن را افزایش می‌دهد. این را هم بدانید که اگر ذرت بعد از کباب شدن در آب نمک قرار داده شود کمی از خاصیت خود را از دست می‌دهد.

•  ذرت یک منبع غنی از ویتامین B1 است که در سوخت و ساز کربوهیدرات‌ها استفاده می‌شود،
• سرشار از ویتامین B5 است که به فعالیت‌های فیزیولوژیکی در بدن کمک می‌کند،
• حاوی فولیت است که در تولید سلول های جدید نقش قابل ملاحظه‌ای دارد
• حاوی مقادیر قابل توجهی ویتامین C است که برای مقابله با بیماری ‌ها مفید است.
• به دلیل این مزایای تغذیه‌ای، متخصصان تاکید دارند که ذرت را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانند.

• ذرت علاوه بر اینها، سرشار از فیبر خوراکی است که به شما کمک می‌کند با مشکلات هاضمه و دستگاه گوارش مثل یبوست مقابله کنید.
• ذرت غذای خوبی برای پیشگیری از سرطان است؛ فیبر خوراکی ذرت به پایین آوردن سطح کلسترول خون کمک می‌کند، احتمال ابتلا به سرطان روده را کاهش می‌دهد.
• برای کمک به کاهش میزان قند خون در افراد مبتلا به دیابت مفید است.
• همچنین این مواد (فیبر)، موجب کاهش کلسترول می شود، در حقیقت روغن موجود در دانه و پوست ذرت سبب پائین آمدن  کلسترول توسط پلاسمای خون به ویژه در میان افراد میانسال و سالمند می شود.
• مصرف روزانه یک فنجان دانه های ذرت در میان وعده های غذایی، می تواند احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ (ناشی از  یبوست) را کاهش دهد.
• همچنین مصرف میزان کافی از فیبر گیاهی به بهبود عملکرد روده ها کمک و مانع از ابتلا به یبوست و هموروئید می شود.
• زنان مبتلا به کم خونی بویژه کم خونی ناشی از کمبود ویتامین می توانند با مصرف ذرت به بهبود این نوع از اختلال کمک کنند
• اسید فولیک موجود در ذرت نیز در پیشگیری از نارسایی‌ مادرزادی لوله عصبی موثر است.
• کارشناسان توصیه می‌کنند افرادی که به کم خونی مبتلا هستند ذرت بخورند.
• برخی از املاح موجود در ذرت مانند منیزیم می‌توانند گرفتگی‌های عضلانی را بهبود ببخشند.
• همچنین کلسیم و فسفر موجود در آن تاثیر چشمگیری بر استخوان‌سازی می‌گذارد؛ بنابراین مصرف آن برای کودکان درحال رشد و نوجوانان بسیار مفید است.
• ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها علاوه براینکه جلوی بیماری‌ها را می‌گیرند، می‌توانند در شادابی پوست، مو و ناخن نیز موثر  باشند.

  

خواص درمانی کاکل ذرت

کاکل ذرت را قبل از رسیدن کامل میوه یعنی قبل از پژمرده شدن آن می چینند و به سرعت خشک می کنند . کاکل ذرت بعد از خشک شدن رنگ قهوه ای پیدا می کند

خواص ذرت پخته

• طبخ ذرت باعث آزاد شدن مواد مغذی و مفید آن شامل کاروتنوئیدها (نسخه گیاهی ویتامین A)می‌شود که این مواد تاثیر به سزایی در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان دارند.
• ذرت پخته حتی پس از کاهش ذخیره ویتامین C خود،‌ خاصیت آنتی اکسیدانی‌اش را حفظ می‌کند. در واقع پختن ذرت باعث می‌شود که خاصیت آنتی اکسیدانی آن تا ۵۳ درصد افزایش پیدا کند.
• علاوه بر آنتی اکسیدانها،‌ این ماده غذایی مهم پس از طبخ ترکیبی موسوم به اسید فرولیک آزاد می‌کند که خواص فوق العاده‌ای دارد. این خواص در ذرت شیرین به مراتب بیشتر است.
• همچنین بتاکاروتن‌های موجود در ذرت تاثیر فوق العاده‌ای در پیشگیری از واکنش‌های اکسیدیته در بدن دارد و در نتیجه از بروز سرطان‌ها جلوگیری می‌کند.

خواص ذرت بو داده

• ذرت بو داده یا پاپ کورن یکی از بهترین انتخاب‌ها برای میان وعده های غذایی است.
•  یک فنجان پاپ‌ کورن تقریبا به اندازه یک عدد سیب پلی‌فنل دارد و به عنوان یک میان‌وعده سالم تلقی می‌شود.
• ذرت بو داده خواص حبوبات کامل را دارد و از فیبر بالایی برخوردار است.
• یکی از ویژگی‌های ذرت بو داده ایجاد احساس سیری برای مدت زیاد است زیرا ۲۵ گرم از این میان وعده فضای بیشتری را در قیاس با دیگر اسنک‌ها در معده اشغال می‌کند.
• از سوی دیگر این میان وعده در قیاس با دیگر میان وعده‌ها از چربی کمتری برخوردار است.
• بهتر است از نوع ساده این میان وعده استفاده شود و از مصرف نوع روغنی، کره‌ای یا نمکی آن پرهیز شود.
• به طور کلی ذرت بو داده با چاشنی فلفل یکی از بهترین میان وعده‌ها برای ایجاد احساس سیری و کنترل وزن است.

 

منابع:سازمان جهاد کشاورزی – Bazram – مهندسی کشاورزی – نهادهای کشاورزی – بوستان